Saga - 2013, Page 167

Það er forvé hins illa.
Þarna er ekkert minnst á skírn, prest né kirkju, aðeins hvernig á að
tortíma nýburanum fljótt og örugglega! ekki einu sinni jarða hann
almennilega, bara skilja hann eftir. en rækilega bundinn; hrædýrin
mega gjarna éta hann en ekki færa hann úr stað.
„Forvé“ merkir vanhelgur eða illur staður (vé er helgistaður en
for- í sömu illu merkingu og í orðum eins og fordæða, forsending, for-
mæla).59 Ætlast lögin þá til að hver sveit eða byggð hafi sitt tilbúna
„forvé“ — e.t.v. helgistað aftan úr heiðni? Þá ályktun væri óvarlegt
að draga, eins líklegt að það sé barnið og illt eðli þess sem gerir
staðinn upp frá því að aðsetri illra afla. Um hjátrú í þá áttina höfum
við vitnisburð frá Íslandi seint á 13. öld. Það er Árna saga biskups sem
segir frá:60
Herra Árni biskup … skipaði að þau börn sem ekki fengi skírn skyldi
grafa utan við kirkjugarð, en áður voru þau grafin fjarri vígðum stöðum
sem sekir menn, og kölluðu fáfróðir menn þau útburði. veitti það og
mörgu sinni [hafði oft gerst] að í þeim stöðum sem þau voru grafin
fengu menn, fyrir sakir eiginnar vantrúar og andskotans umsátar, ýmis-
ligar sóttir eður undursamligar sjónir og margs konar mein …
Regla Borgarþingslaga um þetta er býsna forneskjuleg, hlýtur að til-
fylgir bölvun barni? 165
60 Biskupa sögur III. Útg. Guðrún Ása Grímsdóttir. Íslenzk fornrit XvII (Reykja -
vík: Hið ísl. fornritafélag 1998), bls. 1–212, tilv. bls. 23–24. Skrásetjari eða
heimildar maður mun vera Árni biskup Helgason, náinn samstarfsmaður sögu-
hetjunnar, og hlýtur að fara rétt með þó aðrar heimildir staðfesti ekki þessa til-
skipun Árna. Hún er raunar breyting frá hans eigin kirkjurétti. Þar (Járnsíða og
Kristinréttur, bls. 156) eru reglur um greftun sakamanna, heiðingja og annarra
sem ekki áttu kirkjugræft, og eru þar með talin:
börn sem eigi fá skírn fyrir dauða. en þessa menn skal grafa utan garðs,
eigi nær en í örskotshelgi við túngarð, þar er hvorki sé akur né eng og eigi
falli þaðan vötn til bólstaða …
Þessar reglur eru teknar nær orðrétt eftir norskum „kristinrétti nýja“ (NGL II,
bls. 296 (Borgarþing) og 314 (Gulaþing)), nema þar á að grafa slík lík „í flæðar-
máli þar sem mætist sjór og græn torfa“. Hér hefur Árna biskupi eða
lögfræðingum hans þótt ástæða til að víkja frá fyrirmynd sinni og halda reglu
Grágásar (Grágás. Lagasafn …, bls. 11). Hún er meira í átt við „forvé“ gömlu
Borgarþingslaga, gröftur í flæðarmáli kristilegri hugmynd og væntanlega
yngri, sbr. greftrun Auðar djúpúðgu. (Þ.e. í Landnámu; Laxdæla veitir Unni,
eins og hún heitir þar, heiðna útför. Báðar sagnirnar hafa menn þekkt á 13. öld
en kristilega afbrigðið hefur trúlega verið yngra; í kristnu landi gat sagna-
geymdin fremur breytt heiðinni formóður í kristna en öfugt.)
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 165