Saga - 2013, Page 195

þróun og útbreiðslu Ólafs-helginnar (Øystein ekroll) og rannsókn á
pólitískri stöðu biskupa í hjálendunum í „segulsviðinu“ milli erkibiskups
og konungs (eldbjørg Haug). Þetta er áhugavert viðfangsefni sem varpar
ljósi á samspilið milli jaðars og þungamiðju sem og milli andlegs og verald-
legs valds í norska „stór-ríkinu“ á því tímabili sem um er að ræða. Annar
hlutinn fjallar um erkibiskupsdæmið á skosku eyjunum (Ian Beuermann,
Sarah Thomas og Brian Smith). Í þeim hluta er ekki síst áhugaverð grein
(Barbara e. Crawford) um samspil kirkjulegra og veraldlegra aðila varðandi
viðhald og rekstur dómkirkju heilags Magnúsar (erlendssonar) í kirkwall á
Orkn eyjum. Þetta viðfangsefni tengist hinum langvinnu deilum um eignar-
hald og forræði veraldlegra aðila á kirkjum og kirkjulegum stofnunum, sem
er einn flöturinn á átökunum um tengsl ríkis og kirkju á miðöldum.
Lokahluti bókarinnar fjallar síðan um framrás erkibiskupsdæmisins og
dansk-norska ríkisins til norðurs og austurs (Lars Ivar Hansen og Jens e.
Olesen) og aðgreiningu erkibiskupsdæmisins í Niðarósi frá sænska erkibis-
kupsdæminu sem stofnað var 1164 (Thomas Lindkvist).
Hér var hlaupið yfir þriðja hluta bókarinnar sem fjallar um íslensk mál-
efni og ætla má að höfði sérstaklega til íslenskra lesenda þótt samhengið við
sögu annarra hluta norska ríkisins og kirkjunnar eigi sannarlega að koma
okkur við. Þetta er nánasta umhverfi okkar eigin sögu á tímabili þegar við
vorum svo sannarlega ekki einangraður hluti veraldarsögunnar.
Í þessum hluta bókarinnar fjallar Heidi Anett Øvergård Beistad (Þránd -
heimi) um þau hvörf sem urðu eftir dauða Guðmundar Arasonar, er erki-
biskup hafnaði íslenskum biskupskandídötum (electi) til Hóla og Skálholts
en setti Norðmenn í þeirra stað. Setur hún atburðinn í samband við upp-
gjörið milli hinnar fornu goða- eða höfðingjakirkju, sem orðið hafði æ tengd-
ari innlenda höfðingjaveldinu á tímum vaxandi spennu og átaka
innanlands, og þeirrar kirkjulegu sjálfstæðisstefnu sem rekin var í
Þrándheimi í anda gregoríanismans. Þá endurskoðar hún þá túlkun að hér
hafi konungur og erkibiskup staðið saman í norskri útþenslustefnu
gagnvart Íslandi og gerir atburðinn þar með að hreinu kirkjulegu málefni.
Þá ber Patricia Pires Boulhosa (Cambridge) saman tíundarlögin eins og þau
eru skráð í kon ungs bók og Staðarhólsbók til að varpa ljósi á skrásetningu
Grágásar-laganna, sem tengdist því að Íslendingar hófu að aðlagast norska
ríkinu, en Staðarhólsbók getur hafa verið skráð samtímis því að Járnsíða
gekk í gildi. varpar höfundur ljósi á hvernig ritararnir, einkum í
Staðarhólsbók, glímdu við að fella hina ósamstæðu og „kasúistísku“ löggjöf
Íslendinga að fyrirmynd kerfisbundinna skráðra laga í evrópskum anda, lík-
lega í von um að hún öðlaðist við það sterkari stöðu gagnvart konungsvald-
inu. Jón viðar Sig urðs son fjallar um hlutverk Auðunarmáladaga sem stjórn-
tækis fyrir Hóla biskup og varpar um leið ljósi á stærðarmun hinnar kirkju-
legu og veraldlegu yfirbyggingar í Hólabiskupsdæmi. Miðað við hið kirkju-
lega kerfi var stjórnkerfi konungs mjög veigalítið en þjónaði þó tilgangi sín-
ritdómar 193
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 193