Saga - 2013, Blaðsíða 198

um um fræðileg álitamál fyrir opnum tjöldum í stað þess að skapa lesendum
villandi tálsýn um hlutlægni og „faglega“ fjarlægð fræðimannsins.
Það er einn helsti kostur yfirlitsrita að þar má á einum stað nálgast yfirlit
yfir helstu kosti og galla viðkomandi kenningar eða hugmyndafræði og
helstu álitamál tengd viðfangsefninu. Fyrrgreind sérkenni bókarinnar, þ.e.
opinskár ágreiningur höfundanna, manifestó-stíll hennar og skipting verks-
ins í tvö aðskilin höfundarverk, setja höfundum hins vegar ýmsar skorður
sem draga úr möguleikum þeirra til að veita þá yfirsýn yfir fræðasvið ein-
sögunnar sem bók af þessu tagi ætti að gera. Fyrri hluti bókarinnar, sem er
skrifaður af Istvan M. Szijártó, gefur vissulega greinargott yfirlit yfir sagn-
ritunarsögu einsögunnar frá landi til lands en efnistökin veita honum
sjaldan rúm til að kafa á dýptina í umfjöllun sinni um mismunandi nálgun
og túlkun. Hluti Sigurðar Gylfa fjallar á hinn bóginn að mestu um sögu-
spekileg efni og þá sér í lagi stöðu einsögunnar gagnvart „hefðbundnari“
félagssögu. Drjúgur partur af hans hluta bókarinnar fer í að færa rök fyrir
kenningu hans um einvæðingu sögunnar og kallast hluti hans aðeins að tak-
mörkuðu leyti á við fyrri helming bókarinnar. Þar sem efnistök höfunda eru
svo ólík reynist erfitt að lesa bókina sem samræðu á milli þeirra. Hún verður
frekar lesin sem tvö aðskilin verk sem kinka kurteislega kolli hvort til ann-
ars.
Þá þykir mér höfundar afgreiða ýmis erfið hugtök á fremur snubbóttan
hátt. Um hugmynd einsögufræðinga um „þversagnir normsins“ (e. normal
exception), sem er lykilhugtak í einsögu, fjalla báðir höfundar stuttlega (bls.
19 og bls. 149) og í umfjöllun þeirra kemur skýrt fram að ekki túlka allir ein-
sögufræðingar hugtakið á sama hátt. en höfundar gera enga tilraun til þess
að greina í hverju sá áherslumunur felst eða fjalla á dýpri hátt um merkingu
hugtaksins. Auk þess að flækja hugmyndir manna um frávik og norm vísar
hugtakið til ákveðins framandleika sem einkennir viðfangsefni margra ein-
sögurannsókna, en hvorugur höfundurinn gerir þann framandleika að
fræðilegu vandamáli í umfjöllun sinni. Istvan gerir stuttlega að umtalsefni
að það sé þegar einsögufræðingurinn rekst á eitthvað óskiljanlegt eða fram-
andi sem hann sjái tilefni til að rannsaka efnið nánar. en slíkar áherslur tak-
marka augljóslega möguleika einsögufræðinga til að fjalla um hið hvers-
dagslega, auk þess sem framandgerving fortíðarinnar felur í sér bæði þekk-
ingarfræðileg og siðferðileg vandamál sem höfundar ræða hvergi.
Áhugavert hefði verið ef höfundar hefðu leitað út fyrir ramma einsögunnar,
t.d. í smiðju eftirlendufræða, til að ræða um þetta efni og mikilvægi þess
fyrir einsögu á ítarlegri og gagnrýnni hátt.
Svipaða sögu er að segja um hugtakið „atbeini“ (e. agency), sem skipar
höfuðsess í hugmyndafræði einsögunnar eins og höfundar eru á einu máli
um. Sigurður Gylfi fjallar reyndar um „sjálfið“ sem vandasamt fræðilegt
viðfangsefni og kemur sú umræða aðeins til móts við annars algjöran skort
á kennilegri umræðu um atbeina hins sögulega einstaklings. eins og fjöl-
ritdómar196
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 196