Saga - 2013, Qupperneq 200

Vilhelm Vilhelmsson
SÖGUkeNNSLUSkAMMDeGIÐ. RIMMAN UM SÖGUkeNNSLU
OG SAMFÉLAGSFRÆÐI 1983–1984. Heimildarit í íslenskri uppeldis-
og skólasögu 3. Ritstjóri Loftur Guttormsson. Inngangur eftir Hlyn
Ómar Björnsson. Háskólaútgáfan. Reykjavík 2013. 334 bls. viðaukar,
mannanafnaskrá.
Með þessu riti er endurvakin ritröð sem nefnist Heimildarit í íslenskri upp-
eldis- og skólasögu en tvær bækur komu út innan hennar árin 1994 og 1995.
ekki kemur fram hvers vegna svona langt hlé hefur orðið á þessari útgáfu,
en fyrri bókanna er getið í formála Jóns Torfa Jónassonar (bls. 10) og kemur
þar fram að ritröðin sé helguð „hugmyndasögu menntunar“ og ætlað að
færa „mikilvægt efni frá fyrri tíð … í aðgengilegan búning“ (op.cit). Ritröðin
er ekki bundin við afmarkað tímabil heldur hafa verið endurútgefin verk frá
fyrri hluta 19. aldar, upphafsárum 20. aldar og nú seinast frá seinasta
fjórðungi 20. aldar.
Það efni sem birtist í þessari bók er einkum frá árunum 1983–1984 en þá
stóðu yfir deilur í dagblöðum og á alþingi um markmið og inntak sögu-
kennslu í grunnskólum. Gaf Gunnar karlsson þessari umræðu heitið „sögu-
kennsluskammdegið“ og hefur það loðað við hana síðan. Auk þess eru birtir
tveir kaflar úr bók Wolfgangs edelsteins, Skóli – nám – samfélag sem kom út
árið 1988. Að auki fylgir ritinu nýr inngangur eftir Hlyn Ómar Björnsson þar
sem litið er til umræðunnar frá sjónarhóli undangenginna áratuga (bls. 11–
47). er sá kafli mjög gagnlegt yfirlit yfir meginþráð þessarar skammdegis-
umræðu og þau álitamál sem þar voru efst á baugi. Nú er aldarfjórðungur
liðinn frá útkomu nýjustu verkanna í þessu ritsafni og því álitamál hvort
niðurstöður þeirra standist að öllu leyti, en Hlynur Ómar tekur þær ekki til
róttæks endurmats. Þvert á móti kemst hann að þeirri niðurstöðu að í sögu-
kennsluskammdeginu hafi „íhaldssömum öflum tekist að virkja rótgróna
hefðarhyggju til að stöðva einhverja athyglisverðustu uppeldis- og kennslu -
fræðitilraun sem gerð hefur verið í grunnskólum landsins síðustu
áratugina“ (bls. 46). Hér tekur hann gjörsamlega undir niðurstöðu Wolf -
gangs edelsteins frá 1988, en mér finnst hæpið að hún standist fyllilega. Hér
þarf að líta til þess um hvað þessi deila stóð á sínum tíma.
Að einu leyti er ljóst að stefna hinna róttækustu komst ekki í
framkvæmd á sínum tíma. Fallið var frá samþættingu hefðbundnari
kennslugreina innan samfélags fræðinnar að hluta til (en þó ekki öllu leyti)
árið 1989. Sú breyting varð þó ekki langlíf og t.d. hafa „samfélagsgreinar“
jafnan verið settar undir einn hatt þegar kennslustundum í grunnskóla er
skipt á námsgreinar (sjá t.d. Bragi Guðmundsson og Gunnar karlsson, Æska
og saga (Reykjavík: Háskólaútgáfan 1999), bls. 43). Í seinustu aðalnámskrá
grunnskóla eru samfélagsgreinar enn sem fyrr undir einum hatti en skólum
gert að hafa greinaskiptingu „eftir því sem skynsamlegast, hentugast og
ritdómar198
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 198