Saga - 2013, Page 203

mörku, Noregi, Íslandi, Færeyjum, Grænlandi og Þýskalandi. yfirlýst mark -
mið bókarinnar er að fjalla um sögu þéttbýlismyndunar í öllu ríkinu, að
meðtöldum nýlendunum. Það er sjaldgæft að sjá rit þar sem svo vítt er farið
og reynt að fjalla um alla hluta ríkisins í samhengi og er það því sagn -
fræðilegt ánægjuefni. Greinarnar eru byggðar á fyrirlestrum sem höfundar
fluttu á ráðstefnu í Noregi á árinu 2011 um Oldenburg-veldið á árnýöld.
Fyrsti hluti bókarinnar fjallar um miðlæga hluta dansk-norska ríkisins:
Danmörku, Noreg og hertogadæmin Slésvík og Holtsetaland. Í öðrum hluta
er tekið á nýlendunum í vestur-Indíum, Afríku og Indlandi og í þeim þriðja
löndum konungs í Norður-Atlantshafi: Íslandi, Færeyjum og Grænlandi.
Auk þess að ritstýra verkinu og skrifa tvær greinanna, ritar Thomas Riis
einnig niðurstöðukafla þar sem hann dregur saman þræði verksins í heild.
Anna Agnarsdóttir prófessor ritar greinina um Ísland. Helsti ávinningurinn
af heildstæðri nálgun sem þessari eru ýmsir möguleikar á samanburði milli
svæða, sem geta varpað nýstárlegu ljósi á þróun og einkenni þéttbýlis. Í ljós
koma þættir sem verða ef til vill síður áberandi þegar aðeins eitt land eða
svæði er tekið til athugunar í ljósi eigin sögu. Markmið höfundanna með
greinasafninu var að skoða eðli þéttbýlismyndunarinnar á hverju svæði
ríkisins um sig auk þess að reyna að greina sameiginlega þræði milli svæða
og fá yfirlit yfir ríkið í heild (bls. 7). Mest reynir á samanburðarsjónarhorn
bókarinnar í niðurstöðukafla hennar, þótt höfundar reyni hver um sig að
beita því að ákveðnu marki.
Tímaramminn er þrjár aldir, tímabilið frá 1500 til 1800, en þræðir eru
gjarnan raktir aftur til miðalda þar sem það á við. Höfundar taka mismun-
andi pól í hæðina við rannsóknir sínar; sumir draga saman helstu þætti í
áralöngum rannsóknum, aðrir gera grein fyrir yfirliti yfir þéttbýlisþróun og
enn aðrir birta niðurstöður sértækra athugana. Greinarnar eiga þó sameig-
inlegt að varpað er ljósi á þróun þéttbýlismyndunar og áhersla lögð á að
skoða hvers konar þéttbýli varð til í ríkinu þegar það var sem víðlendast og
konungur gerði tilkall til landsvæða í fjórum heimsálfum. Formleg réttindi
þéttbýlisstaðanna og hlutverk eru ráðandi athugunarefni, frekar en skil-
greining þéttbýlis út frá fólksfjöldaþróun. Segja má að höfundar greini
tvenns konar tilefni til stofnunar nýrra bæja, annars vegar hernaðarlega
hagsmuni, útþenslu ríkisins og valdastöðu og hins vegar efnahagslega upp-
byggingu af ýmsu tagi. Nýir bæir sem fengu sérleyfi á tímabilinu 1500–1800
bættust við flóru þéttbýlisstaða í ríki þar sem þegar höfðu myndast
allmargir bæir og sumir allstórir. kaupmannahöfn var þeirra allra mikilvæg-
ust og hafði yfirburðastöðu miðað við alla aðra staði í ríkinu, hafði á þessu
tímabili tekið við af Björgvin. Allflestir bæir í sjálfri Danmörku og í hertoga-
dæmunum áttu sér rætur á miðöldum. Það á einnig við um stærstu bæi og
kirkjulegar miðstöðvar Noregs eins og Þrándheim, Björgvin og krist janíu.
Sú þéttbýlisþróun sem átti sér stað á árnýöld tengist inn í þetta kerfi
þéttbýlisstaða og miðstöðva sem þegar voru í ríkinu. Nýir bæir voru
ritdómar 201
Saga haust 2013 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 23.6.2020 15:04 Page 201