Andvari - 01.01.2019, Side 88

RÓSA ÞORSTEINSDÓTTIR
Jón Árnason, ævi og störf
Jón Árnason var meir en meðalmaður á hæð og þrekinn að því skapi og nokkuð
sívalur í vexti og beinvaxinn, toginleitur í andliti og nefið hátt framan og nokkuð
bólugrafinn, móeygur og jarpur á hár og skegg og stóð skeggið þunnt; hann var
karlmenni að burðum, er hann var ungur, og að öllu vel að sér ger, en varð snemma
hrumur. Hann var stilltur vel í skapi og hógvær hversdagslega, en þéttur fyrir, ef
á hann var leitað, og allóvæginn, gamansamur í orðum og fyndinn og gat verið
næsta orðhvass, er því var að skipta, og þó enginn mælskumaður. Hann var hinn
mesti iðjumaður alla æfi; mátti svo segja, að hann væri aldrei óvinnandi; þá er
hann sat eigi við ritstörf eða gegndi eigi störfum þeim, sem honum voru á hendur
falin, þá vann hann líkamlega vinnu, er hann hafði vanizt í æsku, eða gekk langar
leiðir, venjulega hvern dag og hvernig sem viðraði, sér til heilsubótar og lifði svo
reglulegu lífi, sem framast var unnt.1
Þannig lýsir Pálmi Pálsson Jóni Árnasyni í grein sem birtist í Andvara árið
1891, þremur árum eftir að Jón lést. Jón fæddist 17. ágúst 1819 á Hofi á
Skagaströnd. Hann var sonur séra Árna Illugasonar (1754–1825),2 sem
var prestur þar frá 1796 til dauðadags, og þriðju konu hans, Steinunnar
Ólafsdóttur (1789–1864). Jón var á sjöunda ári þegar faðir hans lést og fór
þá með móður sinni frá Hofi. Steinunn „varð að hrekjast á sína jörðina
hvert árið af þeim þremur næstu, þar Hofsbrauð er svo lítið, að hún gat
ekki setið á ekkjulénsjörð neinni“.3 Hún varð seinna ráðskona hjá Magnúsi
Pálssyni (1792–1862) bónda, síðast á Syðri-Ey, en fór að Auðkúlu vorið
1858 og lést þar hjá séra Jóni Þórðarsyni (1826–1885),4 en Þórður (1803–
1862) faðir hans og Jón Árnason voru hálfbræður.5 Jón var fyrst með móður
sinni og hún kenndi honum að lesa en síðan kom hún honum til kennslu hjá
Magnúsi Árnasyni (1772–1838), Þingeyrapresti, sem bjó í Steinnesi. Þá var
Jón á ellefta ári, og á næstu þremur árum lærði hann kverið auk skriftar
og reiknings, en gekk jafnframt að ýmsum störfum. Eftir að hafa dvalið
ár hjá móður sinni fór hann síðan til fyrrnefnds Þórðar bróður síns sem þá
bjó í Skarði í Landssveit. Annan og þriðja veturinn, sem Jón var í Skarði,
fór hann á vetrarvertíð á Suðurnesjum, en þann fjórða kom Þórður honum
síðan til séra Ásmundar Jónssonar (1808–1880) í Odda, sem kenndi Jóni
aðallega latínu og reikning. Það var séra Ásmundur sem sótti um skólavist í
Bessastaðaskóla fyrir Jón en þaðan lauk hann stúdentsprófi í maí 1843. Sama