Andvari - 01.01.2019, Side 116

ANDVARI HJÓNAÞÁTTUR: SKÁLDIÐ OG SKASSIÐ 115
Það sker í augu hvað hún er „karlmannleg“ í samskiptum við hitt kynið, hikar
ekki við að taka frumkvæðið og stendur fyrir vikið innan við þrítugt uppi sem
einstæð móðir tveggja barna. Fyrra barninu, Einarssyni (1927), kemur hún fyrir
hjá foreldrum sínum, en þegar hún verður ólétt öðru sinni að Þorvaldsdóttur (1929)
heldur hún til Kaupmannahafnar og eignast barnið þar. Snemma í útlegðinni hittir
hún læknishjón frá Stykkishólmi sem hrífast svo af stúlkunni að úr verður ættleið-
ing. Margrét er laus og liðug á ný – en áfellisdómur samfélagsins eltir hana. Við að
hlýða kalli náttúrunnar hefur hún hrapað niður mannvirðingarstigann. Athöfnum
sem færast kreditmegin á karlmanninn hættir til að koma debetmegin á konuna.26
Þá spyr Pétur einnig: „Hvernig ber að skilja Margréti? Er einhver lykill sem
gengur að geði hennar og hegðun?“ og dregur upp mynd af fjörmiklu og
sjálfstæðu stúlkubarni:
Af lýsingum hennar sjálfrar að dæma hefur hún verið óvenju hvatvís krakki, for-
ingi í leikjum barnanna sem stóð uppi í hárinu á fullorðna fólkinu og náði hámarki
þegar hún neitaði að láta ferma sig – og hafði sitt fram. Bernsku og uppvexti lýsir
hún sem hamingjutíma og Njarðvíkurstúlkan Margrét sest í Kvennaskólann í
Reykjavík þaðan sem hún lýkur fjögurra ára námi. Eins og ekki var óalgengt með
stúlkur af skárra standi heldur hún í fyllingu tímans til Kaupmannahafnar þar sem
hún lærir matseld og æðri húsmóðurstörf: að setja upp púða, sauma gluggatjöld,
fóðra klukkustrengi og búa til gerviblóm.27
Og Pétur lætur ekki þar við sitja í lýsingu sinni á Margréti. Hann dregur
ekkert undan að hér er skapstór og oft á tíðum viðskotaillur kvenmaður á
ferð, en hann byggir myndina af henni upp á fallegan hátt. Hann lýsir þeirri
Margréti sem Þórbergur kynntist sem kynþokkafullri og skemmtilegri konu,
enda traustar heimildir fyrir hvoru tveggja. Þá ítrekar hann, líkt og Halldór
Guðmundsson og Einar Bragi, að sú reglubundna umgjörð sem hjónaband-
ið færði Þórbergi hafi verið nauðsynleg forsenda þess að Þórbergur endur-
fæddist til ritstarfa. Hann vitnar í orðsendingar og bréf sem á milli Þórbergs
og Margrétar fóru á ólíkum tímaskeiðum hjónabandsins sem bera vitni um
gagnkvæma ást. Og þegar hann lýsir skapbrestum Margrétar reynir hann að
skilja þá. Hann gerir virðingarverða tilraun til að skilja Margréti með því
að skoða það hlutverk sem konum var ætlað á þeim tíma sem Margrét var
ung. Þegar hann ræðir skapgerð Margrétar og hjónaband þeirra Þórbergs
vísar hann í rit Simone de Beauvoir um „Hitt kynið“, Le Deuxéme Sexe, sem
kom út árið 1949 þegar Margrét var tæplega fimmtug. Í því mikla riti bendir
Simone de Beauvoir á að líf kvenna af hennar eigin kynslóð og fyrri kynslóð-
um hafi verið skilyrt af hamlandi kynhlutverki sem hafi óhjákvæmilega sett
mark sitt á líf kvenna og jafnvel leitt til vanlíðunar og taugaveiklunar. Pétur
heimfærir þetta yfir á Margréti sem lifir og hrærist „í veröld sem karlkynið
hefur mótað“ og sýpur seyðið af því að beygja sig ekki undir karlveldisregl-
urnar, meðal annars með því að verða efniviður skops í slúðri almennings og