Andvari - 01.01.2019, Side 128

ANDVARI HEIMSMYNDIR, ÖGURSTUNDIR, MANNTAFL 127
Því miður sendi hann mér ekki þetta „orð“ þegar þarað kom heldur fór til
Brasilíu í þau botnlausu leiðindi með æskufulla konu sína þar sem þau förguðu sér
bæði. Ég hef þá fánýtu skoðun að hefði Zweig skrifað mér einsog hann sagði og
ég útvegað honum kames undir súð í Reykjavík mundi ekki hafa farið sem fór.10
Freistandi er að staldra við þessi orð Halldórs. Það er eitthvað í senn skondið
og samt viðeigandi, miðað við þau ósköp sem senn dundu yfir, að hugsa
sér friðarsinnann og heimsborgarann Zweig kominn eftir krókaleiðum ævi
sinnar frá Vínarborg upp á súðarloft í Reykjavík. En þarna hleypur reyndar
kaldraninn aftur í orðræðuna, eins og víðar í Skáldatíma þar sem sögurit-
ari stendur andspænis veröld sem var. Hvernig tengjast „botnlaus leiðindi“,
„æskufull kona“, og sú staðreynd að „þau förguðu sér bæði“? En að því frá-
séðu, setjum svo að vel hefði verið tekið á móti Zweig og konu hans á Íslandi
– en sú var ekki raunin með alla gyðinga sem æsktu þar athvarfs – hvernig
skyldi þeim hafa liðið í Reykjavík hernámsáranna?
Sögur berast
Þetta er vitaskuld fánýt spurning – en orð Zweigs um afdrep á Íslandi minna
á að verk hans höfðu, þegar hér var komið sögu, fundið þar vissan samastað.
En raunar þó mjög nýlega, því að fyrsta íslenska þýðingin á verki eftir Zweig
birtist ekki fyrr en 1932. Hans er þó áður getið í íslenskum blöðum, hugsan-
lega fyrst í tengslum við annan höfund, Leo Tolstoj, en Zweig þáði boð til
Sovétríkjanna í tilefni af aldarafmæli Tolstojs 1928. Í vikublaðinu Lögréttu
þann 10. október er greint frá þessu og sagt að Zweig sé meðal „kunnustu
höfunda er á þýsku rita“ – og eftirfarandi ummæli hans eru þýdd á íslensku:
Hinn nýi tími mun ekki meta þjóðirnar eftir því, hversu mörgum öðrum þjóðum
þær hafa sálgað, eða eftir því hversu margar þær undiroka, heldur eftir hinu hversu
marga afburðaanda þær færa heiminum. Gildi Tolstoys má marka af því, að tvær
einhverjar mestu andans bardagahetjur nútímans, Romain Rolland á Vesturlöndum
og Gandhi í Austurlöndum eru báðir beinlínis lærisveinar hans. Dauði hans var
einnig dáð. Það er sjaldgæft, að andlegt líf endi í eins göfugu tákni sjálfs sín eins
og dauðdagi hans í Astapovo var. Tign hans verður ekki líkt við annað en dauða
Sócratesar í fangelsinu. Nú tilheyrir Tolstoy öllum heiminum. Þess vegna er hátíð
í dag um víða veröld.11
Hér talar hinn friðelskandi alþjóðasinni, og er vafalaust meðal annars að
senda gestgjöfum sínum og öðrum stórveldum kurteisleg skilaboð, en jafn-
framt teflir Zweig fram afburðamönnum andans, en slík áhersla mótaði
heims- og menningarsýn hans alla tíð. Síðast en ekki síst dregur Zweig fram