Andvari - 01.01.2019, Síða 129

128 ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON ANDVARI
mikilvægi dauðastundar Tolstojs, sem hlýtur að leiða huga síðari tíma les-
enda að dauðdaga Zweigs sjálfs.12
Það næsta sem fréttist af Stefan Zweig á Íslandi er að Gamla bíó sýnir
sumarið 1929 þýsk-bresku þöglu kvikmyndina Angst (1928) í leikstjórn Hans
Steinhoff, sem síðar gerðist athafnasamur áróðursmyndasmiður fyrir nas-
ista. Kvikmyndin, sem fékk heitið Ótti á íslensku, er byggð á samnefndri nó-
vellu eftir Stefan Zweig. Sú saga var ekki þýdd á íslensku fyrr en löngu síðar.
Fyrsta ritverk Zweigs sem kom á íslensku var smásagan „Die Gouvernante“,
eða „Kennslukonan“ eins og hún heitir í þýðingu Einars H. Kvaran en hún
birtist árið 1932.13 Tveimur árum síðar birti Arnór Sigurjónsson þýðingu á
sömu sögu, undir heitinu „Systurnar“, í tímaritinu Dvöl.14 Þetta er afar hag-
anlega smíðuð sálfræðileg raunsæissaga þar sem sjónarhornið er bundið við
systur tvær, tólf og þrettán ára, sem telja sig komast að raun um að heimilis-
kennslukonan sé ástfangin af frænda þeirra sem einnig dvelur á heimilinu.
Með því að liggja á hleri komast þær að raun um að umrætt samband er
komið á alvarlegra stig en þær héldu; það er barn í vændum. En jafnframt
tekur þeirra eigin bernska að rekast harkalega utan í heim fullorðinna, en þar
er brugðist við ástandinu með þeim hætti að úr verður harmleikur. Reynt er
að halda honum leyndum fyrir systrunum, en þær hafa stigið yfir óhugnan-
leg landamæri í þroska sínum. Sögumaður segir að þær hafi skyndilega elst
um mörg ár og séu ekki lengur börn. Sú umsögn mótast væntanlega af þeirra
eigin innri viðbrögðum og þær þurfa eftir sem áður að þjást af „barnaang-
ist“ og gráta vegna óttans við allt „er kunni að koma út úr þessum óþekkta
heimi, sem þær hafa í dag litið snöggvast inn í, sér til skelfingar“.15
Söguna birti Zweig í bók sinni Erstes Erlebnis. Vier Geschichten aus
Kinderland (Frumreynsla. Fjórar sögur úr landi bernskunnar) sem út kom
1911 en þar birtist einnig nóvellan „Brennendes Geheimnis“ sem átti eftir að
verða mjög þekkt og hefur verið kvikmynduð þrisvar eða fjórum sinnum.
Hún birtist árið 1934 í íslenskri þýðingu Jóns Sigurðssonar frá Kaldaðarnesi
undir heitinu „Leyndarmálið“.16 Þýðingin birtist um svipað leyti og kvik-
mynd Roberts Siodmaks eftir sögunni var sýnd í Gamla bíói undir heitinu
Leyndarmál drengsins. Systurnar tvær í fyrrnefndri sögu eru að glíma við
einskonar „leyndarmál“ og það orð gegnir meginhlutverki í sögunni um
drenginn sem er með móður sinni í hvíldardvöl á hóteli. Þangað kemur barón
nokkur sem ákveður að stíga í vænginn við móðurina. Hann fer þá leið að
komast í mjúkinn hjá syninum og á auðvelt með að veiða upp úr honum
„smá-leyndarmál úr einkalífi fjölskyldunnar“ sem hann hyggst nýta sér á
þessum kvenmannsveiðum.17 Þegar flagarinn er kominn vel áleiðis verður
það honum til trafala að unga drengnum er skjótlega orðið mjög hlýtt til
þessa nýja hótelgests, sem virðist hafa orðið vinur hans og bróðir í senn, eða
jafnvel mild föðurmynd. En drengurinn skynjar að móðir hans og þessi vinur