Andvari - 01.01.2019, Síða 138

ANDVARI HEIMSMYNDIR, ÖGURSTUNDIR, MANNTAFL 137
sett upp á Place de Caroussel“ (253). Í ljósi og myrkri atburðarásar næstu ára
er þetta myndmál ekki fjarri lagi.
Þótt sögumaður telji ljóst að María, sem er alin upp í þeirri trú að kon-
ungdómur sé beintengdur „guðs náð“, efist aldrei um „rétt sinn“ andspæn-
is byltingaröflunum (153), vekja hörmungarnar hana til nýrrar vitundar og
sjálfsþekkingar. Það er grunntónn þess harmleiks sem leggst að lokum yfir
sviðið; það er ekki nóg að konungurinn fari undir fallöxina; sú kona sem
loks hefur vaxið upp í stöðu sína en er þó eftir sem áður venjuleg manneskja,
er einnig leidd á höggstokkinn. Í íslensku samhengi finnst mér varla hægt
að lesa um komu hennar á torgið án þess að hugsa til hins magnaða ljóðs
Hannesar Péturssonar um þá för, hvort sem hann hefur fyrst lesið um hana í
bók Zweigs eða annars staðar:28
Sem úfið haf er þessi mikla þyrping
og þarna sést á vagninn eins og sker.
Hún stendur þögul, horfir yfir hópinn
en hæg og svöl
er morgungolan. Lengra burtu bíður
hin bitra öx í háu gálgatré
og sést yfir múginn.
Hún er þreytt og heyrir
öll hrópin sem úr óramiklum fjarska
buguð af hinni beisku fangadvöl.
Er von hún skilji að allur þessi æsti
óhreini lýður, þetta grimma vopn
sem blikar þarna blóðugt, óseðjandi
sem bölvað skrímsli, sáir dauða og kvöl
sé hvítur draumur hugsuðanna, framtíð
hollari, betri og eina völ
en hitt sem nú skal rifið upp með rótum:
hið rotna stjórnarfar og mikla böl
sé hún, sem yfir hópinn orðlaus starir
hrein og föl.
Í sviðsmynd þessa ljóðs eru sem dregnir séu saman þeir kraftar sem búa
undir heimsmyndinni í verki Zweigs: hinu rotna stjórnarfari hefur verið
steypt en upplýsing hugsuðanna er enn vart nema hvítur framtíðardraumur,
óritað blað; óreiðulegur múgurinn og hið nýja skilvirka vopn verða í sam-
einingu myndbirting nýrra valdhafa, en frammi fyrir þessu stendur einstakl-
ingurinn með sína þroskakosti – og það er hin dæmda drottning.