Andvari - 01.01.2019, Side 139

138 ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON ANDVARI
Zweig hafði áður birt bók sína um Joseph Fouché og svið þessara bóka
skarast, svo sem endurspeglast í undirtitlunum; annað verkið er mynd af
„meðalmanneskju“ hitt er mynd af pólitískum manni: Joseph Fouché.
Bildnis eines politischen Menschen. Orðalagið vísar ekki til venjulegs stjórn-
málamanns, heldur einstaklings sem er pólitískur refur út í gegn. Á íslensku
fékk verkið heitið Lögreglustjóri Napóleons. Joseph Fouché, væntanlega til
að tengja það við samhengi sem íslenskir lesendur bera kennsl á. En Fouché
á lengri sögu en Napóleon, því hann þræðir saman tímann frá niðurbroti
konungsveldisins, gegnum byltinguna og hið skammlífa lýðveldi yfir í ein-
veldi og keisaradóm Napóleons og svo endurreisn konungsveldisins.
Í formála sínum bendir Zweig á að Joseph Fouché, sem komst til hárra
metorða og gegndi ýmsum embættum á þessum árum, var þingmaður, ríkis-
lögreglustjóri og ráðherra, hafi í eftirtímanum að ófyrirsynju lent í sögu-
legum skugga. Það er sem flestir rýnendur finni til velgju og afgreiði hann
snarlega. „Fæddur svikari, auðvirðilegur bragðarefur, háll höggormur, þind-
arlaus liðhlaupi, skríðandi njósnari, viðbjóðslegur flagari – ekkert smán-
aryrði er undanskilið“ og flestir reyna ekki að „glöggva sig á skapgerð og
stefnu þessa manns, eða öllu fremur hinu aðdáunarverða stefnuleysi hans.“29
Að einu leyti hafði Fouché skýra stefnu í lífinu, samkvæmt frásögn
Zweigs. Hann unni konu sinni og börnum og gerði allt til að hlúa að fjöl-
skyldu sinni. Þetta þykir almennt ekki slæmur grunnur að standa á í lífinu,
en athafnasemi Fouché á öðrum vettvangi myndar hreint brjálæðislega and-
stöðu við þessa umhyggjusemi, og það er því líklega ekki svo einkennilegt
að rithöfundur með sálgreiningaráhuga laðist að þessu viðfangsefni. Að auki
hafði Zweig alltaf varann á sér þegar stjórnmál voru annars vegar og í þess-
ari persónu má segja að hann finni samsafn hins versta sem einkennir pólí-
tík og það beina og óbeina vald sem hún þrífst á. Fouché er klókur maður
sem stöðugt safnar upplýsingum en er hin fullkomna andstaða upplýsingar-
innar, því að hann heldur allri þekkingu fyrir sig, til notkunar þegar honum
hentar. Hann heldur uppi margvíslegum njósnum um fólk, hvort sem það er
undir eða yfir hann sett, hann sér til þess að víða komi fram hversu gagn-
legur hann geti verið en varast að festast nokkurs staðar í tryggðum og ef
það gerist þá hikar hann ekki við að svíkja menn, allt eins þótt þeir hafi
reynst honum vel. Honum er að vísu nokkuð hætt við að fara offari, því að
ekki vantar metnaðinn, og þegar hann tekur að sér að refsa Lyonbúum fyrir
að bjóða þjóðþinginu birginn í byltingunni þá gengur hann svo langt í mann-
drápum að umsögnin „morðinginn“ eða „slátrarinn frá Lyon“ eltir hann til
æviloka, þó að hann reyni sitt besta til að gera annan mann að blóraböggli í
því efni. Yfirleitt passar hann sig betur í sínu flókna manntafli, heldur öllum
leiðum opnum, gætir þess að kjósa með meirihlutanum, talar varlega eða
þegir á mannamótum, en ræðir stöðugt við mann og annan bakvið tjöldin.