Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Page 12

13
Höfundur og höfundarréttur
Sumir fræðimenn halda því fram að manninum sé eiginlegt að finnast
höfundar eiga tilkall til eignarréttar á listaverkum sínum. Sagt er að í viss­
um ættbálkum, allt frá Inúítum og Indjánum í Ameríku til frumbyggja
Ástralíu, þekkist að menn neiti að syngja söngva sem tilheyri öðrum ætt­
flokkum eða söngvurum. Sagt er að gríska leikskáldið Aristofanes, á 5.–4.
öld f.Kr., hafi neitað að viðurkenna mann sem sigurvegara í ljóðakeppni,
þótt almenningur hefði valið hann, vegna þess að hann hefði ekki flutt
eigin ljóð. Hugtakið ritstuldur (plagiat) er sagt koma fyrir í texta frá tíma­
bilinu 40–104 e.Kr. (ekki er sagt hvar). Bann við endurritun mun standa
á kínverskri bók frá því fyrir 1068.7 Um írska munkinn Kólumkilla segir
að hann hafi afritað í leyfisleysi saltara kennara síns, Finnians, árið 567 og
Finnian kallað verknaðinn þjófnað.8 Aðrir fræðimenn leggja áherslu á að
eiginlegar reglur um eignarrétt á textum hafi sprottið af upphafi prentlist­
ar á 15. öld. Tímamót eru síðan gjarnan sett við bresk höfundarréttarlög
kennd við Önnu drottningu Stuart, sett 1710.9 Svo þróaðist höfundarrétt­
arlöggjöf einstakra ríkja fram eftir 18. og 19. öld, og enn ein tímamót urðu
árið 1886 með fyrsta fjölþjóðlega samkomulaginu um verndun höfund­
arréttar, svokölluðum Bernarsáttmála.10
Hvernig var þessu háttað á Íslandi? Allar lögbækur Íslendinga sem giltu
á miðöldum, Grágás, Járnsíða og Jónsbók, eru til útgefnar með vönduðum
atriðisorðaskrám, og bólar þar hvergi á orðum sem tákna höfundarrétt.11
Aðeins á einum stað í fornritum okkar virðist höfundarhugtak stinga upp
7 Morten Rosenmeier, Ophavsret for begyndere: En bog til ikke-jurister, 2. útgáfa,
København: Jurist­ og Økonomforbundets Forlag, 2010, bls. 23–24.
8 Magnus Stray Vyrje, Opphavsrettens ABC, Otta: TANO, 1987, bls. 27; Páll Sigurðs­
son, Höfundaréttur, bls. 28–31.
9 YiJun Tian, Re-thinking Intellectual Property: The political economy of copyright protec-
tion in the digital era, London og New York: Routledge ­Cavendish, 2009, bls. 13.
10 Henry Olsson, Upphovsrättslagstiftningen: En kommentar, Stockholm: Norstedts
Juridik, 1996, bls. 22–23.
11 Grágás: Lagasafn íslenska þjóðveldisins, Gunnar Karlsson, Kristján Sveinsson, Mörður
Árnason sáu um útgáfuna, Reykjavík: Mál og menning, 1992, bls. 537; Járnsíða
og Kristinréttur Árna Þorlákssonar, útgefendur Haraldur Bernharðsson, Magnús
Lyngdal Magnússon, Már Jónsson, Reykjavík: Sögufélag, 2005, bls. 202; Jónsbók:
Lögbók Íslendinga hver samþykkt var á alþingi árið 1281 og endurnýjuð um miðja 14.
öld en fyrst prentuð árið 1578, Már Jónsson tók saman, Reykjavík: Háskólaútgáfan,
2004, bls. 343–344. – Hér er aðeins vísað í blaðsíður þar sem orðið höfundr og
samsetningar með það að fyrri lið ættu að koma í stafrófsröð; mér koma ekki í hug
önnur leitarorð.
DRÖG Að RÉTTARSÖGU ORðLISTAR Á ÍSLANDI