Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Síða 43

45
Sjálfur hef ég margoft orðið vitni að því hér í Ann Arbor að foreldrar lúti
harðstjórn þriggja ára barna sinna, á meðan sömu börn sjá eflaust dauðann
holdi klæddan í hrukkóttum öldungi sem klappar þeim á kollinn. Nokkuð
áreiðanleg þumalfingursregla er að öllum skepnum þyki augnaráð stærri
skepnu óþægilegt. Þessi ótti er djúpstæður. Jafnvel skriðdýr og fuglar finna
fyrir honum. Af hverju ættu annars að hafa þróast tákn á vængi sumra fiðr-
ilda svo að þau líta út eins og augu einhvers sem er svo stór að beyg setur að
fuglinum sem sér þau; honum þykir jafnlíklegt að hann verði krás til átu og
fiðrildið sem hann ætlaði að gleypa. ófáar tegundir veiðidýra virðast öðlast
eitthvað sem líkist því helst að vera kenning um hugarástand og samkvæmt
henni er ætlun rándýranna fjandsamleg. Fugl og mús, frá þessu sjónarhorni
vita þau hvað starandi kötturinn hugsar.
Hugarangrið sem flokkur ríðandi aðkomumanna vekur virðist vera
grunnurinn að því að í indóevrópskum tungumálum hafi skyld orð gagn-
stæða merkingu, eins og á ensku host/guest (gestgjafi/gestur) og hostile/
hospitable (fjandsamlegur/gestrisinn); hér hafa andstæðupör vaxið af rót
sama orðs. Kjarni upphaflegrar merkingar hlýtur að hafa verið „ókunnur“,
staða manna verður varla metin óræðari eða ógnvænlegri. Hvort sem þeim
er boðið inn sem gestum, eða þeir gera sig heimakomna sem innrásarlið
(eða innflytjendur, eins og margir álitu, munurinn er mörgum óljós), er
hættan sú að heimamenn verði étnir út á gaddinn. Því er hér nefnd hend-
ing úr engilsaxneska ljóðinu Wulf and Eadwacer, sem nánast ógjörningur
er að ráða, en geymir harmakvein konu sem saknar elskhugans (kannski
var hún búin að selja honum sál sína): willað hý hine áþecgan14 gif hé on þreát
cymeð. Unnt er að útleggja ljóðlínuna á ýmsa vegu: þau gefa honum mat,
þau bjóða hann velkominn, þau „éta“, þ.e. drepa, hann ef hann „kemur
ógnandi“ (e. þreát cymeð) með lið. Á hinn bóginn getur verið að ógnin
stafi hreint ekki af liði hans, heldur af hópnum sem mætir honum ef hann
skyldi láta sjá sig. óvinir hans gætu hafa bundist samtökum um að taka
„vel“ á móti honum.15
Tilgangur ógnunar er ótti og sifjabönd óttans má rekja til hins óvænta,
þegar illir hlutir koma eins og þruma úr heiðskíru lofti, svo sem flokkur
óvinveittra manna eða fyrirsát. (Athyglisvert er að enska orðið surprise vís-
14 Þetta orð (og orðið sem er stofn þess, þecgan) hefur skírskotun til ólíkra merkinga:
þiggja, neyta, eyðileggja, vera aðframkominn af (t.d. þorsta eða hungri).
15 Hugmyndin um að threat sé hluti af ljóðlínunni gæti nú þegar haft áhrif á hvernig
við túlkum hana: fornenska sýnir þessa þróun. Sbr. „þreátian“ (skýring III), Bos-
worth-Toller-Anglo-Saxon Dictionary, sótt af http://bosworthtoller.com/032016.
HAFT Í HóTUNUM