Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Blaðsíða 60

62
mér sjálfdæmi af Páli. En nú eru sóttir at inir æðstu menn á Íslandi,
at þetta mál skyli nú í gerð leggja, er áðr kom í sjálfdæmi. Nú ef
dæmi finnast til, at svá hafi menn fyrr gert, þá væri á at líta. En þeir
menn, er sik binda nú við málit, − nefni ek fyrst til þess Jón Loftsson,
er dýrstr maðr er á landi þessu ok allir skjóta sínum málaferlum til,
− þá veit eigi ek, hvárt annat er nú virðingar vænna en reyna, hvern
sóma hann vill minn gera. Nú kann vera, at ek hafa eigi vit til at sjá
mér hlut til handa, en vilja mynda ek halda sæmð45minni.“
Þá svarar Brandr byskup: „Engi maðr frýr þér vits, en meir ertu
grunaðr um gæzku.“46
Málalyktir áttu eftir að valda straumhvörfum í íslenskri menningar-
sögu. Jón vísar frá niðurstöðunni úr sjálfdæmi Sturlu upp á 200 hundruð
og lækkar fjáræðina í 30 hundruð, sem var raunhæfara, en til þess að sættir
við Sturlu haldist býðst Jón til að fóstra þriggja ára son Sturlu, Snorra.
Svo vildi til að Jón átti eitthvert mesta bókasafn landsins. Og Snorri ólst
þar upp og hlaut sína menntun. Ef Sturla hefði ekki gert óhóflegar kröfur
hefði Snorri Sturluson ef til vill aldrei orðið lærdómsmaður.
Nauðsynlegt er að hafa nokkur lokaorð um eftirgjöf Sturlu. Hann við-
urkennir að hafa farið halloka fyrir sér sterkari manni. Í málflutningi sínum
vekur hann athygli á því hve óvenjuleg eftirgjöf hans er, enda fordæmalaus,
ólíkt því sem átti við um hitt, þar sem blasti við fordæmi um óráðvendni
í sjálfdæmismáli. Hann leggur árar í bát: Ja, aðrir beygja sig fyrir Jóni,
hvers vegna þá ekki kjáninn ég? Hann lætur undan með fýlusvip, falskri
hógværð, smjaðri, glæsibrag og lágkúru, en fer aldrei í launkofa með að
ræðan er sýningaratriði.
En Sturla er of klókur til að halda að hann hefði nokkurn tímann kom-
ist upp með að dæma sjálfum sér skaðabætur sem voru út úr öllu korti af
eins vel tengdum manni og Páli. Svo virðist sem hann hafi í raun stefnt að
því að vera neyddur til uppgjafar. Hvers vegna? Þegar allt kom til alls varð
hann syni sínum úti um gott fóstur en þau málalok gat hann varla hafa séð
fyrir. Ég held að hann telji frekar, og þar hefur hann rétt fyrir sér, að hann
auki orðstír sinn, heima í héraði og jafnvel um land allt, með því að sýna
áræðni til að ögra Jóni, að þvinga Jón til að þvinga hann til uppgjafar, en
haga því svo að það sé í frásögur færandi. Lygin lak svo af hógværðinni að
45 Hér leikur Sturla með mismunandi merkingar orðanna sómi, sæmd, sem getur bæði
þýtt heiður og fébætur.
46 Sturlu saga, bls. 180−181.
WIllIaM Ian MIller