Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Side 62

65
Lára Magnúsardóttir
Loftur Helgason fer til Björgvinjar
Atvikalýsing í samhengi við sögu
stjórnskipunarbreytinga á síðari hluta 13. aldar
Á síðari hluta 13. aldar áttu sér stað einhverjar mestu stjórnskipunarbreyt-
ingar sem hafa orðið hérlendis því að þá var innleitt bæði konungsvald og
kirkjuvald og sett lög til samræmis við það. Þetta varð samhliða gagn gerum
breytingum í Noregi og var tekist á um ýmis atriði í að draganda þeirra og á
þeim tíma sem breytingarnar stóðu yfir. Grundvallarspurningin var hvort
kirkju skyldi skipað undir kon ungsvald eða hvort hún ætti að vera sjálfstæð
stofnun innan stjórn skip un ar innar og hafa full yfir ráð yfir því sem viðkom
kristni, eins og raunin varð að lokum. Af þeirri skipan leiddi að kirkjur og
kirknaeignir yrðu færðar úr höndum einkaaðila í umsjón op in berrar stofn-
unar og börðust veraldlegir höfðingjar, sem héldu slíkar eignir, hart gegn
þessu enda voru eignirnar auð lindir og valdauppspretta. Deilurnar snerust
einnig um hlut kirkju- og konungsvalds í dómsvaldi yfir málaflokkunum
sem deilt var um, því að ljóst var að niðurstöður dóma um álitamál myndu
ráða úrslitum. Í þessari grein er fjallað um þennan breyt inga tíma frá þrem-
ur sjónarhólum, en áhersla er lögð á heimildir um leiðangur Lofts Helga-
son ar ráðs manns í Skál holti til Björgvinjar veturinn 1282–1283. Þær varpa
ljósi á pólitíska upplausn sem þá ríkti og margvíslegar myndir sem bar-
áttan tók á sig. Fyrst er þó rakinn stjórn skip un arlegur aðdragandi að laga-
breytingunum sem deilt var um þann vetur. Þar er dregið fram mikil vægi
samvinnu konungsvalds og kirkjuvalds í áætlunum um að deila ríkisvaldinu
milli stofn an anna tveggja. Í öðrum hluta er löggjöfin 1273, 1275 og 1281 í
brennidepli og þar er fjallað um sinna skipti konungsvaldsins þegar Eiríkur
Magnússon tók við konungdómi í Nor egi árið 1280 og áhrifin sem þau
höfðu á lögtöku Jónsbókar árið eftir. Á skjön við stefnu forvera síns um
inn byrðis tengsl kirkju- og konungsvalds, hóf Eiríkur að draga taum ver-
aldarhöfðingja gegn kirkju valdi og gerði tilraunir til að afnema nýleg lög
Ritið 1/2018, bls. 65–94