Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Side 77

80
mála, bendir flest til að í Jónsbók hafi verið gert ráð fyrir að leikmenn færu
með yfirráð yfir ýmsum andlegum málefnum og skarst því í odda milli
Árna biskups og Eiríks konungs.
Þegar Jónsbók var lögð fyrir Alþingi sumarið 1281 hlaut margt sem í
henni stóð dræmar viðtökur. Árni biskup lagði fram andmæli í mörgum
greinum sem hann taldi andstæðar því sem áður hefði samist um. Kjarni
máls hans var að halda ætti í það sem Magnús konungur hafði samþykkt og
vitnaði Árni þar til lögréttu samþykktarinnar frá 1253 og sætt ar gerð arinnar
sem gerð var á meðan Magnús lifði (78 og 80). Á þinginu las Árni upp bréf
erkibiskups í Niðarósi frá bisk upa þing inu sumarið 1280 sem getið var um
að framan, þar sem stóð að bannað væri að lögleiða margt af því sem gert
var ráð fyrir í Jónsbók. Þá skýrði Árni bannfæringu, ekki síst hvernig hún
félli af sjálfu sér á þá menn sem brytu á frelsi kirkju, en það átti meðal ann-
ars við um þá leikmenn sem afhentu kirkju ekki kirknaeignir (79).37
Breytingar á dómsvaldi ollu talsverðum urg og óánægjan var ekki ein-
vörðungu af hálfu kirkjunnar á þinginu því að í Árna sögu segir einn-
ig að „múgurinn“ hafi gert athugasemdir við hversu mörg ákvæði voru
um refsiverð brot þegar saman voru taldar lögbækur kirkju (bannfær-
ing) og konungs (óbótamál) (79). Ákvæði kirkjulaga um bannsetningu og
útlegðar ákvæði í lögum konungs voru refsing hins opinbera fyrir glæpi
sem lögin gerðu ekki ráð fyrir að hægt væri að bæta fyrir – það voru óbóta-
mál. Andmæli múgsins þarf að túlka í ljósi þess að í kristin réttinum og
Jónsbók, eins og raunar Járnsíðu, var gert ráð fyrir að stofnanirnar hefðu
dóms– og refsivald sem ekki hafði verið í landinu áður. Stofnanirnar tvær
deildu hins vegar um framkvæmdina, því ef kirkja gat bannfært þá sem
stóðu á móti henni, vildi konungsvaldið einnig gera þá útlæga sem stóðu
gegn því. Að auki deildu konungur og kirkja um það hvernig deila skyldi
milli þeirra því sektarfé sem kæmi til vegna kristinréttarbrota.
Eitt helsta einkenni nýju stjórnskipunarinnar var tilkoma ríkisvalds og
opinbers réttar, en fram að því hafði ekki verið gerður greinarmunur á
„refsimálum og einkamálum“.38 Með opinberum rétti er átt við lög sem
oc var eigi vel vid henni tékið, var þó Arni biskup þverastr. Þat fékk Magnús kon-
úngur ej at vita því hann deydi þat ár“. Jón Espólín, Íslands Árbækur í söguformi I,
Kaupmannahöfn: Hið íslenska bókmenntafélag 1821, bls. 6.
37 Um þessi bréf sjá Láru Magnúsardóttur, Bannfæring, bls. 386–390. Sjá einnig t.d.
DI II 221; DI II 227; DI II 232; DI II 234; DI II 231.
38 Jakob Benediktsson, „Landnám og upphaf allsherjarríkis“, Saga Íslands I, ritstj.
Sigurður Líndal, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, bls.155–196, hér bls.
184–185. Megin regl an var að mál voru sótt af einstaklingum sem höfðu borið skaða
Lára Magnúsardóttir