Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Qupperneq 86

89
Eins og fram hefur komið var ætlan höfðingja að halda sem sterkastri
stöðu í nýrri stjórn skip an og aðferðin var að hindra að nýju kirkjulögin
festust í sessi með því að endurvekja gildi gamals kristinréttar. Samkvæmt
Árna sögu skrifaði Loftur biskupi að konungur vildi að á öllu Íslandi
skyldi vera sá kristin réttur „sem stóð um daga Hákonar kóngs og Sigurðar
erkibiskups“ (94). Því er ekki víst að meining konungs hafi verið sú að
Kristinna laga þáttur Grágásar yrði áfram við lýði á Íslandi og eins víst er
að hann hafi átt við norsk lög. Flest bendir til þess að leikmenn hafi ekki
velt slíkum atriðum fyrir sér í smáatriðum og að þeir hafi ekki lagt fram
skýrar hugmyndir um það hvernig lög um kirkju og kristni væru réttust
og best. Deilurnar snerust þess vegna annars vegar um grundvallaratriði
stjórnskipunar og hins vegar um hagsmuni tiltekins þjóðfélagshóps.55 Árni
Skálholtsbiskup færði hins vegar rök fyrir því á Alþingi 1284 að íslenskir
leikmenn fylgdu alls ekki gömlum lögum og færu með framkomu sinni í
raun gegn réttri skipan hvernig sem á málin væri litið (105 o.áfr).
Íslenski og norski kristinrétturinn vörðuðu hins vegar einnig alþjóð-
lega samninga, almennu kirkjuna og páfa eftir að konungur hafði afsalað
sér tilkalli til valds yfir andlegum hlutum í sættargerðinni 1277. Íslenski
kristinrétturinn stóð þess vegna í reynd bæði utan valdsviðs norska kon-
ungsins og Íslendinga og tilraunir til að breyta því voru atlaga að almennu
kirkjunni. Ekki leið heldur á löngu þar til páfa bárust tíðindi af samnings-
broti konungs, útlegð biskupanna og eigna upptöku. Árið 1285 ritaði páfi
Noregskonungi bréf þar sem hann talaði meðal ann ars um bannfæringu
þeirra sem vanvirtu lög kirkjunnar. Hann fór hörðum orðum um útför
Andrésar og minnti konung á ábyrgð hans á því máli. Um ráðgjafa kon-
ungs sem höfðu unnið að því að afnema þann rétt sem kirkja öðl aðist með
sættargerðinni 1277 segir í norrænni þýðingu á páfabréfinu: „Erkibiskup
boðaði og einkanlega tvo af þessum verndarmönnum þínum í banni vera,
annan Bjarna af Giska og þann er kallaður er Andrés plukkur.“56 Svo
segir:
Og þá er þessi Andrés plukkur, er fyrr gátum vér, andaðist í því
banni, þá tóku aðrir verndarmenn, geymslumenn og ráðgjafar þínir
hans líkama og létu grafinn verða í Björgvin í sjálfs þíns kapellu. Nú
55 Um vangaveltur fræðimanna um það hvort deilurnar hafi komið til af því að klerkar
og leikmenn hafi „ekki talað sama tungumál og varla skilið hvorir aðra eftir setningu
kristinréttarins“ eða af öðrum ástæðum, sjá Láru Magnúsardóttur, Bannfæring, bls.
373–374.
56 DI II 254.
LOFTUR HELGASON FER TIL BJöRGVINJAR