Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Síða 139

160
sem stafar af getuleysi réttarkerfisins í kynferðisbrotamálum. Undir lok
sögunnar gengur Grímur í skrokk á Sölva og þá fyrst verður hefndin
áþreifanleg. Í kjölfarið ákveður Sölvi að flýja land en fyrst sendir hann
aðstandendum ábyrgðarferlisins kveðjubréf þar sem hann viðurkennir að
hafa gengið of langt í sambandi sínu með Söru en bætir við að það sama
hafi þau gert gagnvart honum með ábyrgðarferlinu.
Í Góðu fólki er farin önnur leið en í Kötu þar sem stór viðfangsefni eins
og hefnd, ofbeldi og réttlæti eru ekki einfölduð heldur flækt. Ljóst er að
Sölvi var kúgandi í sambandi sínu við Söru og hörð viðbrögð hans við
ábyrgðarferlinu gera oft illt verra. Lesendum er síðan látið eftir að meta
hvort ábyrgðarferlið sé réttlátt eða ranglátt, og þar með taka afstöðu með
Sölva eða Söru. Að þessu leyti er saga Vals Grettissonar ólík sögu Steinars
Braga; þar sem sá síðarnefndi vinnur markvisst að því að afla kötu sam-
úðar hjá lesandanum og tekur afstöðu með áherslum róttækra femínista.
Í báðum verkum er gefið í skyn að ofbeldi og hefndarþorsti búi innra
með persónum og geti brotist fram þegar aðstæður verða svo óréttlátar
að hefnd virðist eina rétta viðbragðið. Aðgerðir sögupersónanna spretta af
afstöðu þeirra til getuleysis dómstóla til að takast á við kynferðisbrot með
fullnægjandi hætti. Hvorki kata né Sara treysta því að hægt sé að fá réttláta
málsmeðferð í réttarkerfinu og þess vegna ákveða þær að taka lögin í sínar
hendur. karlmennirnir Sölvi, Garðar, Atli, Björn Boli og fleiri fá því ekki
að njóta vafans um hvort þeir séu saklausir eða sekir, eins og hefð er fyrir í
íslensku réttarfari. Í skáldsögunum lýsa höfundar mögulegum viðbrögðum
almennra borgara við getuleysi dómstóla í kynferðisbrotamálum en ljóst
er að hvorug þeirra leiða sem valin er getur talist fullkomlega ákjósanleg.
Eða eins og kata sagði, þegar hún velti ábyrgðarferlinu og hefndum fyrir
sér, þá getur hefndin ef til vill verið réttlát en ekki góð.
Niðurstaða
Á síðustu árum hefur umræða um kynferðisbrot á Íslandi að miklu leyti
færst yfir á netið og bæði orðið almennari og meira áberandi. Samhliða
virðist hafa skapast betri hljómgrunnur til að þrýsta á stjórnvöld um að
þyngja refsingar, víkka refsiramma og að minnka sönnunarbyrði í kynferð-
isbrotamálum. Jafnvel má segja að ný réttlætiskennd sé að verða til í net-
heimum þar sem minni áhersla er lögð á réttarfarsleg gildi eins og að
jafnræði skuli ríkja fyrir dómstólum og að allir séu saklausir þar til sekt
þeirra er sönnuð. Þessi tiltölulega nýja nálgun getur þó reynst flókin þar
Einar Kári Jóhannsson