Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2018, Qupperneq 191

196
Ú t D R Á t t U R
Seigfljótandi siðaskipti
Viðhorf og staðalmyndir í siðaskiptarannsóknum
Greinin er rituð í tilefni þess að 500 ár eru liðin frá upphafi siðbótarstarfs Marteins
Lúthers sem miðað er við 1517. Leitast er við að benda á ný sjónarmið sem vert er
að hafa í huga við rannsóknir á helstu afleiðingum siðbótarinnar á pólitísku sviði
(siðskipti) og menningar- og/eða félagslegu sviði (siðbreyting). Í þessu sambandi er
bent á að við rannsóknir á svo flóknum sögulegum ferlum og siðaskiptin eru sé óhjá-
kvæmilegt að ganga út frá fyrirfram völdum viðmiðum sem þjóna sem forsendur
fyrir túlkun á viðfangsefninu hverju sinni – í þessu tilviki siðaskiptunum.
Bent er á að hingað til hafi verið gengið út frá nokkuð einhliða byltingar-viðhorfi
sem gerir ráð fyrir að siðaskiptin hafi orðið hér skyndilega og þá að meira eða minna
leyti af pólitískum ástæðum, þ.e. vegna viðleitni Kristjáns iii Danakonungs til að
auka eignir sínar, ítök og völd hér á landi og hafi hann notið til þess fulltingis helstu
trúnaðarmanna sinna.
Í greininni eru færð rök að því að tengsl trúar og pólitíkur hafi verið mun flókn-
ari á þessum tíma en almennt hafi verið gert ráð fyrir sem og að Kristján iii og menn
hans hafi litið svo á að það væri kristileg skylda þeirra að koma hér á siðaskiptum
og að þeir hafi með því leitast við að svara ákalli Lúthers um að koma kirkjunni til
bjargar á grundvelli fagnaðarerindisins. Þá er litið svo á að siðaskiptin á Íslandi hafi
falist í hægfara þróun á tímabilinu um 1539–1600 sem og að þróunin hafi flætt yfir
fjölmörg svið á vettvangi trúar, kirkju, samfélags og menningar.
Lykilorð: Íslensk kirkjusaga, siðaskiptarannsóknir, sögutúlkun, hægfara siðaskipti,
siðaskipti og stjórnmál
A B S t R A C t
Viscous Reformation
New Paradigms and Stereotypes in Studies of the Reformation in Iceland
this article is written on the occasion of the 500 years anniversary of the Luther-
an reformation (siðbót) which started in 1517. the aim is to point out new per-
spectives worth considering in research on the main implications of the reformation
in the political field (siðaskipti) and cultural and / or social field (siðbreyting). in
this regard, it is pointed out that in researches of such a complex historical process
is inevitable to assume pre-defined pardigms that can serve as prerequisites for the
interpretation of the subject.
Hjalti Hugason