Úrval - 01.06.1959, Blaðsíða 28

ÚRVAL
ANDI OG EFNI
unin getur spannað, flakkar
hugurinn um í rúmheimi vorum
draugalegri en nokkur draugur.
Hann er ósýnilegur, óáþreifan-
legur og hefur ekki einu sinni
útlínur. Hann er ekki „hlutur“.
Skynjunin getur ekki staðfest
tilvist hans og mun aldrei geta.“
Nútíma vísindi eru í gildru;
eðlisfræðin er í óleysanlegum
fjötrum. Hið fáránlega líkan af
heiminum er ekki líkan af
neinu; það er ekki hægt að
mynda hluta þess. Tími, rúm,
efni, hreyfing — jafnvel or-
sakalögmálið — öllu þessu hef-
ur verið varpað á öskuhauginn.
Þekkingunni hafa verið sett
takmörk; í Eden eðlisfræðing-
anna úir og grúir af forboðn-
um ávöxtum.
Allt þetta er, að áliti Schröd-
ingers, afleiðing þess að við
höfum kippt okkur sjálfum út
úr myndinni. Hvað svo sem á-
unnizt hefur fyrir vísindin með
þessari ,,útilokunarreglu“,
komumst við nú ekki lengur hjá
að meta afleiðingarnar. Það
er of snemmt að segja hvort
reisa verði vísindin á ný frá
grunni, eins og það er of
snemmt að gleipa við þeirri
tízkutrú, að vissir eiginleikar
hlutar séu þess eðlis að aldrei
verði unnt að öðlast þekkingu
á þeim. (Ef þekkingunni eru
slík takmörk sett, verðum við
að hafna, að minnsta kosti að
nokkru leyti, þeirri höfuðkenn-
ingu, að hægt sé að skilja nátt-
úruna; en að áliti Schrödingers
ei ekki enn svo komið að við
neyðumst til þess). En það er
samt ekki of snemmt að gagn-
rýna þá staðhæfingu, sem
byggð er á nýjustu uppgötvun-
um í eðlisfræðinni, að endur-
bættar rannsóknaraðferðir hafi
borið okkur svo nærri hinni
dularfullu markalínu milli
skoðanda og hlutar, að marka-
línan sé tekin að mást út.
Andmæli Schrödinger gegn
þessari staðhæfingu eru einkar
skarpleg. Margir hugsuðir hafa
auðvitað bent á, að skoðandinn
hafi áhrif á hlutinn, að það
sem við sjáum sé ekki „hlutur-
inn á sjálfu sér,“ eins og Kant
orðaði það. En nútíma eðlis-
fræði gengur lengra þegar hún
fullyrðir, að það sé ekki ein-
ungis myndir okkar af hinum
ytra heimi sem eru háðar
,,skynjunum“ okkar, heldur sé
liinni ytri heimur sjálfur háður
þeim og breytist fyrir áhrif frá
þeim. En hvernig getur þetta
verið ? spyr Schrödinger.
Klunnalegur fingur mannsins
kann að raska jafnvægi vogar-
skálarinnar, augnalokið kann
að má myndina undir smásjánni,
en hvernig getur hugur skoð-
andans, þetta sem aðeins
skynjar og hugsar, raskað efnis-
heiminum ? Hugurinn er ekki
efni, og hann er ekki heldur
hluti af orku heimsins. Þetta er
kjarni tilgátunnar um veru-
leikaheiminn.
En það er hægt að taka
24