Læknaneminn - 01.10.1995, Qupperneq 94

DNA BOLUEFNI
DNA BOLUEFNI -
HINN GULLNI MEÐALVEGUR?
Helga M. Ögmundsdóttir
Fullkomið svar ónæmiskerfisins, þ.e. bæði T-
og B-frumusvar og endingargott minni, fæst
aðeins að uppfylltum nokkrum skilyrðum.
Antigenið þarf að vera í hæfilegum skammti-
ekki of mikið og ekki of lítið -, ónæmiskerfið
þarf að fá að „sjá“ það matreitt á mismunandi
vegu, þ.e. í tengslum við vefjaflokkasameindir af
I. og II. gerð og viðeigandi boðefni (cýtokín)
þurfa að vera í réttu magni og hlutföllum.
Náttúrulegar sýkingar með örverum uppfylla
þessi skilyrði oft ágætlega þótt þar geti verið
munur á, sbr. mismunandi viðbrögð við berklum
nreðal ólíkra kynþátta. Bezta vörnin gegn
smitsjúkdómi er yfirleitt sú að hafa þegar fengið
sjúkdóminn. Það getur verið dýrkeypt leið og
þess vegna er nafn Jenners stórt skrifað í sögu
læknisfræðinnar. Allt frá dögum hans hafa menn
reynt að búa til góð bóluefni sem vernda án þess
að valda skaða. Bóluefnum má skipta mjög gróft
í tvo flokka, dauð og lifandi, og hafa báðir kosti
og galla. Dauð bóluefni eru flest hættulítil, en
gallar þeirra eru m.a. að þau þurfa hjálparefni,
bæði til að endast nógu lengi í líkamanum og til
að vekja cýtokínsvörun, yfirleitt þarf endurteknar
gjafir til að framkalla gott minni og dauð
bóluefni geta ekki vakið T-drápsfrumusvar úr því
að þau komast ekki í umfrymi. Svörun við
lifandi bóluefni er oftast miklu betri, enda líkja
þau eftir náttúrulegum aðstæðum,en þau geta
valdið sjúkdómseinkennum og eru smitandi (sbr.
lifandi mænusóttarbóluefni).
Höfundur er lœknir ogforstöðumaður
rannsóknastofu Krabbameinsfélagsins
ífrumu- og sameindalíffrœði
Undanfarin tvö ár hafa birzt nokkrar greinar
um nýja tegund bóluefna sem í vissum skilningi
eru dauð og lifandi í senn. Þau eru afsprengi
tilrauna til genalækninga, en í því samhengi hafa
menn áhyggjur af því að ónæmissvörun kunni að
eyðileggja árangur af genflutningi í lækninga-
skyni. í ljós kom að unnt er að gefa umbúðalaust
plasmíð DNA í vöðva eða húð þannig að það rati
inn í frumur og setjist þar að sem episomal DNA,
þ.e. það innlimast ekki í genamengið. Þegar
gefið er í vöðva endist þetta DNA lengi en berst
ekki lengra, því vöðvafrumurnar skipta sér ekki.
í húðinni endist það styttra eða þar til frumurnar
horngerast og deyja. Þetta DNA er dautt og ekki
smitandi en getur jafnt og þétt af sér prótein sent
er framleitt í líkamsfrumum. Þannig er boðið upp
á að próteinið sé sýnt með vefjaflokki I, en það
virðist líka losna út úr frumum sem gefur
tækifæri til sýningar með vefjaflokki II (sjá
heimild T). Fyrsta greinin um DNA bóluefni
birtist 1992 (4) og notuðu þeir DNA fyrir
vaxtarhormón, þ.e. ekki raunhæft líkan. Síðan
hafa birst rúmlega 20 greinar og viðfangsefni
þeirra endurspegla ágætlega gegn hvaða
sjúkdómum er talin mest þörf á góðu bóluefni.
Fimm af þessum greinum fjalla um bóluefni
gegn eyðni, þrjár um malaríu, fjórar um krabba-
mein og hinar um schistosonra, leishmania.
lifrarbólgu B og C, og síðast en ekki sízt
inflúenzu, en það var fyrsta sýkil-DNA sem var
prófað (5). Svo til allar tilraunirnar hafa verið
gerðar á músum en nokkrar á öputn og hefur
tekizt að framkalla bæði mótefni og T-
drápsfrumur. Tilraunabólusetningar hafa verið
framkvæmdar í mönnum en þær niðurstöður eru
84
LÆKNANEMINN 2. tbl. 1995 48. árg.