Læknaneminn - 01.10.1995, Blaðsíða 97

ALZHEIMERSJÚKDÓMURINN
OG APOLIPOPRÓTEIN E.
Finnbogi R. Þormóðsson
Elliglöp af Alzheimers gerð eru talin hrjá einn
af hverjum tíu Bandaríkjamönnum, 65 ára og
eldri og næstum helming þeirra sem náð hafa 85
ara aldri. Hlutfall einstaklinga sem ná 85 ára aldri
fer ört vaxandi í þjóðfélaginu og að sama skapi
fjöldi Alzheimer tilfella. I Bandaríkjunum er
aætlað, að um það bil 4 milljónir þjáist af þessum
einkennum og að árlegur kostnaður, sem því
fylgir, nálgist 100 milljörðum dollara. Lítið brot
Alzheimers tilfella koma fram fyrir 60 ára aldur
(minna en 5%) og eru flest þeirra rakin til
erfðagalla í öðru af tveimur óskylduni genum.
Annað genið er fyrir svokallað mýlildisforprótein
(amyliod precursor protein eða APP) á litningi 21
og hitt er óþekkt gen á litningi 14. Einnig er
dæmi um fjölskyldu, þar sem sjúkdómurinn
tengist óþekktum erfðagalla, sem er hvorki á
•itningi 21 né 14.
Það vakti rnikla athygli þegar galli uppgöt-
vaðist í geni fyrir APP er gæti átt þátt í uppkomu
Alzheimers sjúkdómsins. Astæðan var sú að
beta-prótein, sem er óeðlilegur niður-brotsbútur
ur APP, er aðal einkennisefnið í svokölluðum
elliskellum (plaques), sem finnast í ríkulegu
magni í heilavef Alzheimersjúklinga. Elliskellur
eru myndaðar af mýlildi (amyliod), sem eru
torleystar próteinútfellingar gerðar úr bcta-
próteini (í öðrum sjúkdómum geta önnur prótein
myndað mýlildi) auk annarra efna og finnast
utan frumna í heilanum. Rannsóknir á
Alzheimer sjúkdómnum hafa snúist að mestu um
beta-próteinið og mýlildisút-fellingarnar. Mjög
margir virðast aðhyllast þá hugmynd að óeðlilegt
niðurbrot APP og myndun mýlildis sé frumþáttur
í sjúkdóms-ferlinum.
Höfundur er sérfrœðingur á
Rannsóknarstofu i líffærafræði.
Beta-próteinið er talið ákvarðandi í þessu
sambandi þrátt fyrir að við langsamlega al-
gengustu gerð sjúkdómsins (það er í meira en
95% tilfella þar sem sjúkdómseinkenna verður
ekki vart fyrr en eftir að 65 ára aldri er náð) hafi
engin tengsl fundist við APP genið og enginn
APP erfðagalli þekktur. Hins vegar hefur þetta
algengasta form Alzheimer sjúkdómsins verið
tengt geni fyrir apolipoprótein E (ApoE) á
litningi 19. ApoE er úr fjölskyldu próteina, sem
flytja fitusýrur um líkamann og finnst í ríku mæli
í heila, mest á meðan heilinn er í vexti og í þeim
tilfellum sem hann skaddast. Þrjú afbrigði ApoE
eru þekkt hjá mönnum: það er ApoE2, ApoE3 og
ApoE4. ApoE3 er lang algengast, minna af
ApoE4 og minnst af ApoE2. Áframhaldandi
rannsóknir Allen D. Roses og félaga, sem
uppgötvuðu tengsl sjúkdómsins við ApoE gcnið,
leiddu í ljós að einstaklingar með annað eða bæði
ApoE genin af gerð ApoE4 höfðu mun meiri
líkur að fá Alzheimer sjúkdóm en aðrir. Og
einkennin komu fram fyrr á ævinni. ApoE2
genið minnkar líkurnar mjög mikið, en ApoE3 er
einhverstaðar á milli.
í stuttu máli gengur kenning Roses og félaga
út á það að ApoE próteinið gegni mikilvægu
hlutverki í viðhaldi og verndun taugafrumna og
að þessar þrjár gerðir próteinsins hafi mis-
munandi mikla hæfileika til að þjóna þessum
tilgangi. Samkvæmt þessari kenningu fá allir
Alzheimer einkenni, lifi þeir nógu lengi, en
ApoE2 próteinið, og ApoE3 í minna mæli, geta
frestað því.
HEIMILDIR:
Allen D. Roses. The Metabolism ol'the Mind. Odysscy, 1:44-51 (1995).
Allen D. Roses. A|X)li|xiprotein E and Alzlieimer Disease. Scienti/ic Amerícan
SCIENCE & MEDICINE 2 (SeptJOct.): /6-25(1995).
Allen D. Roses. Apolipoprotein E aflects the rate of Alzheimerdisease expiiessio:
beta-amyloid burden is a secondary consequence dependent on APOE genotype and
duration of disease. Jounial ofNeumpatholog\> and Experímental Neumlog}’ 53:429-
437 (1994).
LÆKNANEMINN 2. tbl. 1995 48. árg.
87