Læknaneminn - 01.10.1995, Síða 105

SLÉTTIR VÖÐVAR
(homology) í amínósýruröð viðtakanna. Allir
flokkarnir eiga þó sameiginlegt að hvert prótein
inniheldur minnst eina vatnsfælna amínósýruröð
er liggur gegnum frumuhimnuna (3). Fjöldi og
afstaða þessara vatnsfælnu raða ákvarða flokkun
viðtakanna í þessa þrjá flokka (á þessu er þó ein
undantekning, viðtaki fyrir CNTF, ciliary
neurotrophic factor, tengist einungis glykolípíði í
frumuhimnunni en liggur ekki í gegnum liana).
I Flokki I eru efnastýrð jónagöng þar senr
vatnsfælnu raðirnar eru fjórar og mynda a helixa
sem ganga gegnunr himnuna og liggja umhverfis
anjóna- eða katjónagöng í himnunni. I þessum
flokki eru nr.a. viðtakar senr eru virkjaðir af
boðefnunum GABA, AChn, ATP og 5-HT3 .
Einnig tilheyra þessum ilokki viðtakar sem
tengjast jónagöngum í frumulíffærum á borð við
frymisnetið og miðla skjótum boðum, sem ekki
eru háð himnubundnum ferlum. Þessir viðtakar
hafa sennilega sex himnubundnar, vatnsfælnar
raðir og virkjast fyrir tilstilli innanfrumu
boðefna, svo sem cAMP, cGMP, Ins(l,4,5)P3 og
ryanodine.
Flokkur II inniheldur viðtaka senr allir
tengjast G próteinum og hafa prótein viðtakanna
sjö vatnsfælnar a helix raðir er liggja gegnum
himnuna (mynd 1). Þessar raðir eru núnreraðar
1-7, réttsælis, frá NH2 enda sameindarinnar sem
liggur utan frumunnar. Sameindin hlykkjast fram
og aftur gegnunr hinrnuna þannig að þrjár
próteinlykkjur snúa inn í frumuna, þrjár út og
COOH endinn liggur inni í frumunni. I þennan
flokk fellur fjöldi viðtaka. Samsvörun í
amínósýruröð þeirra viðtaka sem þekktir eru í
þessum flokki er þó ekki nreiri en 20% en
ákveðnar raðir eru vel varðveittar í þeirn öllum.
Allir viðtakarnir hafa t.d. varðveitt amínósýruna
cysteine í lykkju utan frumunnar, sem er
nauðsynleg til að boðefni eða lyf bindist
viðtakanum. Með því að breyta amínósýruröð
viðtakanna hefur þó komið í Ijós að boðefni binst
ekki endilega sjálfum lykkjunum senr eru utan
frumunnar, eins og ætla mætti. Bindistaðurinn
adrenalíns er t.d. fyrst og fremst háður
amínósýruröðum senr liggja í hinum vatnsfælnu
a helix röðum djúpt í frumuhimnunni. Hins vegar
eru lykkjur II og III á innra borði
frumuhimnunnar, ásamt hluta af COOFI end-
anunr, nauðsynlegar til að skapa tengsl við og
virkja þau G prótein sem viðtakinn ræsir.
í Flokki III eru viðtakar senr hafa eina
vatnsfælna amínósýruröð sem liggur í gegnum
frumuhimnuna. Innan þessa flokks eru ýmsar
fjölskyldur senr eiga fátt sameiginlegt annað en
að hafa áhrif á frumukjarnann á einn eða annan
hátt. Þessir viðtakar hafa gjarnan tyrosin-kínasa
virkni eða eru guanylate-cyclasar. Sumir þeirra
hafa jafnvel ekki neina þekkta ensímvirkni svo
ennþá vitað sé. Boðefnin senr virkja þessa
viðtaka eru öll polypeptið, svo sem vaxtar-
hormón, insúlín, natriuretic peptíð og ýnris
cytokin.
Viðtakar eru ýmist einþættir (monomeric) eða
ijölþættir (polymeric) þ.e. samsettir úr fleiri en
einu próteini. Sem dærni um fjölþætta viðtaka
Mynd I. Viðtakar cif flokki II innihalda vatnsfælnar
amínósýruraðir er spanna frumuhimnuna sjö
sinnum. 1 þessum flokki eru vel þekktir viðtakar fyrir
ýmis neuropeptíð, cytokínín og lítil boðefni á borð
við ACh, Adrenalín, GABA, o.fl. (að undanskildu
glycine). Áhrifum þessara boðefna er miðlað i
gegnum G-prótein sem hafa áhrif á jónagöng og/eða
innri boðferli í frumunni.
LÆKNANEMINN 2. tbl. 1995 48. árg.
95