Læknaneminn - 01.10.1995, Page 115

SJÓNBRAUTIR
Þegar skráð er rafvirkni taugafruma í aftari
hluta sjónhimnu sést að taugafrumur þar eru
næmar fyrir Ijósertingu sem er annars eðlis en
einfaldar breytingar í birtumagni, svo sem
hvernig stöðug birta er fellur á augað dreifist í
sjónsviði, og hvernig birta er staðsett í viðtaka-
sviði (receptive field) fruma. Þær eru sérhæfðari
að þessu leiti en frumur í fremri hluta sjónhimnu.
T.d er hægt að fá fram rniklar breytingar í svörun
ganglion fruma (er mynda sjóntaug) með því
nota ljósertingu þar sem heildar birtumagni í
viðtakasviði er haldið stöðugu, en dreifingu þess
breytt. Þetta þýðir að ef menn vilja mæla virkni
þeirra með raflífeðlisfræðilegum aðferðum er
ávallt heppilegast að nota áreiti í samræmi við
þetta. Oftast er þá notuð mynstur eins og „skák-
borð“ eða svart-hvítar strípur (gratings) sem er
þá staðsett í sjónsviði, og birtumagni þessa
haldið óbreyttu.
Með því að breyta stærð einstaka hluta
mynstursins og þá um leið breyta fjölda þeirra er
með þessum hætti hægt að breyta því hvernig
heildar birtumagn áreitis dreifist innan sjónsviðs.
Vitað er að hægt er að flokka ganglion frumur
eftir næmi þeirra fyrir þessari dreifingu (37). Til
að fá tölur yfir dreifingu ljóss við slíkar aðstæður
er mæld svokölluð dreifitíðni (spatial frequency)
áreitis, og reynt að sjá hvort sú tala á sér
samsvörun við tíðni svörunar. Dreifitíðni segir til
um hversu mörg skil eru milli hámarks- og
lágmarksbirtu í einni gráðu sjónhorns (mæli-
einingin er cycles per degree, cpd).
Ljóst er að taugafrumur er mynda sjóntaug
eru tíðnistilltar að þessu leiti, þ.e. sýna mesta
svörun við ýmist hárri eða lágri dreifitíðni (38).
Þessi munur í raflífeðlislegri svörun á sér reyndar
anatómiska samsvörun, þ.e. munur er í stærð og
lögun ganglion fruma eftir því hvort þær eru
stilltar inn á háa eða lága dreifitíðni. Einng er
munur milli þessara fruma í næmi þeirra fyrir
skerpu (contrast), þ.é. hversu skarpur munur er á
birtumagni í áreitismynstrum með sömu
dreifitíðni. Ef mynstrið er t.d. skákborð segir
skerpa hversu mikill munur er á birtumagni
svörtu reitanna og þeirra hvítu, og má reikna
skerpu (contrast, C) í prósentum með eftirfarandi
jöfnu:
^tnax _ ^min
C= ----------------------*T+W
^max + ^min
þar sem Imax er hámarksbirta í mynstri en Imjn
er lágmarksbirta. Næmi fyrir dreifitíðni er afar
mikilvægt atriði í sjónskynjun þar sem það segir
tii um getu til að greina staðsetningu hluta og
smáatriði í umhverfi, og lestrarsjón byggir á getu
til að greina áreiti með háa (og lága) dreifitíðni
og litla skerpu (sérstaklega myndrænt efni), þ.e.
skerpunœmi (contrast sensitivity). Það sem
augnlæknar kalla „sjón“ (visual acuity) og þeir
mæla með t.d. Snellen-stafakortum, er tala sem
segir hver er hæsta dreifitíðni sem sjúklingur
getur greint við um 100% skerpu. Skerpunæmi
getur verið og er oft lækkað við lægri og/eða
hærri dreifitíðni í ýmsum augnsjúkdómum (t.d.
gláku) þótt „sjón“ virðist góð, en þetta þarf að
mæla sérstaklega með sérstökum skynfræði-
legum (psychophysical) aðferðum. En þar fyrir
utan eru til ERG skráningar sem geta sýnt getu
sjónhimnu til að greina dreyfitíðni og skerpu, og
einnig er hægt að mæla þessa þætti í sjónrænt
vöktu heilarafriti (VEP), og þannig fá
„hlutlægar" mælingar á þessi atriði.
MYNSTUR-SJÓNHIMNURIT.
(PATTERN ELECTRORETINOGRAM,
PERG)
Er hægt að halda auga í stöðugri birtu sem er
ávallt af sama magni, en samt fá fram
spennubreytingar í sjónhimnuriti? Arið 1964
sýndu Riggs, Johnson og Schick að hægt er að
skrá ERG sem svar við breytingum í mynstri, t.d.
ef notað er „skákborð“ sem áreiti, nema hvað
birtumagninu á reitunum er víxlað skyndilega,
þannig að þeir svörtu verða hvítir og gagnkvæmt.
Það svar sem fæst er afar smátt að spennu, um
LÆKNANEMINN 2. tbl. 1995 48. árg.
105