Læknaneminn - 01.10.1995, Page 122

SJÓNBRAUTIR
en ekki endilega í sjóntaug. Ekki er enn ljóst
hvort þessi aðferð er nothæf fyrir athuganir á
súrefnisþurrð og áhrifum hennar, t.d í sykursýki,
þótt svo virðist (45). Margar rannsóknastofur eru
nú að athuga klínískt notagildi þröskuldssvars
stafa. Litlar sem engar breytingar virðast verða í
því við gláku (20) né við hrörnun sjóntaugar
(28), svo ljóst þykir að ganglion frumur eru ekki
þáttur í þessu svari.
SJÓNRÆNT VAKIÐ
HEILARAFSVAR (VISUAL
EVOKED POTENTIAL, VEP).
Þegar heilarit (electroencephalogram, EEG)
er skráð og geymt í tölvu er hægt að fá fram svar
senr tengist skynhrifum eða rafvirkni í
skynbrautum. Svörun af þessu tagi sem fæst með
ljósertingu kallast sjónrænt vakið heilarafsvar
eða „sjónhrifrit“ (visual evoked potential, VEP).
Þetta fæst með svipuðum hætti og mynstur-
sjónhimnurit (PERG), þ.e. tekið er meðaltal af
heilariti sem skráð er í minnst 100 msek eftir
ljósertingu af einhverju tagi. Til þess að fá fram
einhvert áreiðanlegt merki er nauðsynlegt að nota
minnst 100 ertingar, og reikna síðan meðaltal af
þeim með tölvunni. Hugsunin er sú að við töku
meðaltals hverfur „hávaði“ (noise) (þ.e. merki í
heilariti ótengt svari heilans við ertingunni) en
eftir situr „svar“ (signal) við ertingu. Með fleiri
ertingum fæst betra hlutfall milli „hávaða“ og
„svars“ (signal-to-noise ratio), en það er einnig
hægt að bæta með því að nota rafsíur með þrönga
bandvídd. „Signal-to-noise ratio“ hækkar í hlut-
falli við kvaðratrótina af fjölda svara sem tekið
er meðaltal af.
Taugavirknin sem er skráð með VEP er fyrst
og fremst virkni fruma í sjónberki (visual cortex)
heilans en ef fram kemur óeðlilegt svar geta
orsakir verið nánast hvar sem er í sjónbraut, allt
frá litþekju (pigment epithelium) að sjónberki.
Seinkun í dvöl er þó oftast vegna truflana í
sjóntaug eða aftar, þ.e. leiðsluhraði sjóntaugar
eða taugaþráða frá lateral geniculate nucleus
(LGN) í stúku (thalamus) hefur minnkað af
einhverjum sökum, þótt þetta beri ávallt að túlka
varlega. Þess ber þó að gæta að vægi miðgrófar
(macula) er mjög mikið í VEP þar sem hlut-
fallslega hátt hlutfall taugaþráða sjóntauga tlytja
boð þaðan, og hlutfallslega miklu „plássi“ í
sjónberki er varið í úrvinnslu taugaboða frá
miðgróf. Því kemur ekki á óvart að truflanir í
miðgróf hafa veruleg áhrif á spennu og dvöl VEP
(10), og ber að hafa í huga ef ætlun er að kanna
leiðsluhraða taugaþráða með því.
Mismunur í leiðsluhraða rnilli sjóntauga
kemur fram í mismun milli augna í VEP, og sést
oft í optic neuritis, sem er oft undanfari heila-og
mænusiggs (multiple sclerosis). Erfitt er, og
hæpið reyndar, að bera saman spennu VEP á
milli einstaklinga; það er talsverður breytileiki
rnilli einstaklinga að því leiti, en hins vegar er
raunhæft að gera samanburð milli augna sama
einstaklings, og milli athugana á sama ein-
staklingi. Ef spenna VEP er hins vegar um 2-3
staðalfrávikum fyrir neðan eðlileg viðmið er það
talið óeðlilegt, sérstaklega ef jafnframt er seinkun
í dvöl. Algerlega flatt VEP mun vera sjaldgæft
hjá fólki með eðlilega sjón, en okkur er tjáð af
kunnugum að þess séu dæmi! Tímamunur er á
milli PERG og VEP (oftast mælt P50 í PERG og
P100 í VEP), og má skoða sem leiðslutíma frá
sjónhimnu til sjónbarkar (retinocortical time,
RCT). Fátt virðist hafa áhrif á þennan leiðslutíma
(sem er um 55 msek í eðlilegu fólki að meðaltali)
annað en leiðsluhraði frá sjónhimnu til sjón-
barkar (16). Þetta þýðir að ef finnst seinkun í
dvöl VEP en ekki PERG er vandinn í sjóntaug en
ekki sjónhimnu. T.d. ský á augasteini (cataract)
veldur seinkun í bæði PERG og VEP, en leiðslu-
tíminn (RCT) er eðlilegur; birtumagnið sem
fellur á sjónhimnu hefur engin áhrif á RCT. í
optic neuritis (truflun í sjóntaug) getur RCT
farið upp í >100 msek. (16). Truflanir í miðgróf
(maculopathy) hafa veruleg áhrif á bæði PERG
og VEP en ekki á RCT (10). Það er því æskilegt
að mæla bæði PERG og VEP við greiningu á
112
LÆKNANEMINN 2. tbl. 1995 48. árg.