Úrval - 01.06.1966, Side 10

8
ÚRVAL
litla ögn af gulli. Spánskir land-
könnuðir hinnar nýju heimsálfu
gerðu sér brátt grein fyrir því, að
þeir hefðu rekizt á gulllandið mikla
— el dorado. Þegar Hernando
Cortés steig á land í Mexíkó, rétti
hann fram hjálm sinn og krafðist
þess, að Indíánarnir fylltu hann af
gullsandi. Og í Perú hefur Franc-
isco Pizarró og hinum 180 félög-
um hans áreiðanlega fundizt þeir
vera komnir í sannkallaðan ævin-
týraheim, þar sem hversdagslegustu
munir, svo sem áhöld og húsgögn,
voru gerðir úr gulli. Spánverj arnir
fengu ofbirtu í augun — og létu
greipar sópa. Næstu öldina ösluðu
vopnaðir flotar yfir Atlantshaf og
losuðu dýra farma gulls og silfurs
í Sevilla. Þessi auðæfi síuðust
smám saman út um alla Evrópu
og kveiktu þá byltingu, sem von
bráðar breytti ævafornum vöru-
skiptum í peningaverzlun seinni
tíma iðnaðarþjóðfélaga.
GULLKORN
GuR finnst nærri því alls staðar.
I kopar, kolum og leirborinni jörð-
inni undir borgum vorum gæti hæg-
lega verið einhver vottur af hinum
eðla málmi. I söltum sjó er gull-
innihaldið einn á móti trilljón. Þar
sem gull er í svo ríkum mæli, að
vinnsla þess borgi sig, finnst það
í tvenns konar mynd: í æðum og
sandi. Gullæðarnar eru gamlar
bergsprungur, sem fyllzt hafa gull-
auðugu kvarzi úr iðrum jarðar fyrir
2—10 milljónum ára. Gullsandur-
inn var einnig bundinn í slíkum
æðum, en losnaði af völdum veðrun-
ar. Gullkornin bárust með vatni
niður eftir ám og lækjum, söfn-
uðust stundum saman í hyljum und-
ir árbökkum, þar sem þau börðust
saman í völur og hnullunga. Ef
áin breytti sér, sátu gullvölurnar
eftir og biðu síns vitj unartíma.
Allar meiriháttar gullnámur hafa
fundizt með þeim hætti, að einstakir
hnullungar gulls hafa komið mönn-
um á sporið. Kaliforníu-gullæðið
hófst árið 1848, með því að James
W. Marshall háfaði hatt sinn full-
an af gullsandi upp úr Amerísku
ánni hjá Coloma. Á næsta ári
flykktust 80 þúsundir gullleitar-
manna vestur yfir, og sumir þeirra
unnu sér inn 50 dollara á dag með
gullþvotti. Einhver stærsti gull-
klumpur, sem enn hefur fundizt,
hinn frægi „Welcome Nugget“,
sem fannst í Ballarat í Victoriu-
fylki í Ástralíu 1858, vó 72.5 kg.
Gullnám í hinum auðugu Rand-
námum Suður-Afríku hófst fyrir
um 80 árum síðan. Þar hefur nú
verið grafið niður á um 2930 m
dýpi, og úr þeim fást um 2000 tonn
á ári eða í kringum helmingurinn
af gullframleiðslu veraldarinnar.
Sovétríkin koma næst með um
25%, en Bandaríkin, sem einu
sinni voru í fremstu röð, leggja
nú aðeins 3% af mörkum.
Bræðslumark gulls er 1063° C.,
og það breytir ekki lit, þótt það
verði fljótandi. Það er stórkostleg
sjón að horfa á gullið streyma í
verksmiðjunum. Bráðnum málmin-
um er hellt í mót úr lítilli könnu,
sem haldið er með löngum járn-
töngum. Hér þarf styrkar hendur,
því að enginn dropi má fara til
spillis. Nýsteyptar stengurnar, með