Fróðskaparrit - 01.01.1989, Blaðsíða 6

10
TJÓÐSKAPARRØRSLA SUM SØGULIGT FYRIBRIGDI
ímóti tí, nevndur nation (tjóð), men ein
bólkur, sum ikki hevur megnað hetta, nevn-
ist nationalitet (tjóðskapur). Eftir hesum eru
føroyingar ikki natión, men nationalitet. A
enskum máli verður orðið nation bæði nýtt
um ríki og tjóð, men sjáldan um ósjálvstøð-
ugar tjóðir. í t.d. ST-sáttmálanum merkir
nation eitt ríki og er sostatt eitt stjórnarligt
hugtak eftir fólkarættinum. Um tjóð ella fólk
verða nýtt orðini population ella people.
Soleiðis er í fólkarættinum yvirhøvur.
Ein ósjálvstøðugur fólkabólkur nevnist
ofta í ástøðiligum og politiskum bókment-
um ein etniskur bólkur (av gr. ethnos: fólk),
um mentan og uppruni annars eru felags.
Heldur ikki verður orðið minniluti altíð nýtt
á sama hátt. Talast kann um fastbúgvandi
ella „gróðursettar“ minnilutar á gamlari
grund (sonevndir territoriellir minoritetir);
men vísast kann eisini á innfluttar minni-
lutar. í vísindabókmentum verða hesi bæði
sløg av minnilutum eisini nevndir endogenir
og exogenir minnilutar. Og tað verður altíð
ein spurningur, í hvørjum samanhangi ein
etniskur bólkur, eitt fólk, ein tjóð, ein natión
ella nationalitet er ein minniluti. Føroyingar
hava t.d. altíð verið ein ovurstórur meiriluti
í Føroyum, hóast teir hava verið og eru ein
politiskur minniluti í Danmarkar ríki. Her
tróta ikki dømi aðrar staðir heldur.
III
Tað vanligasta hjá okkum menniskjum er at
føðast inn í ein bólk, sum hevur ein ment-
anararv, sum vit síðan kenna sum okkara
mentan. Hetta er tó ikki altíð nóg mikið til
tess at kunna kenna okkum sum eina tjóð.
Týski-amerikanski søgugranskarin Hans
Kohn, sum verður roknaður sum ein hin
kønasti innan tjóðskapargranskingina (ið
hvussu er av teim eldru), ger í verki sínum
„The Idea of Nationalism“ (1944) mun á
tveimum ólíkum kensluligum fyribrigdum,
sum bæði í innihaldi og eginleika eru ólík.
Onnur ásannanin, bindingin („identifika-
tiónin“) er lokalpatriotisman, sum er landa-
frøðiliga staðbundin og ítøkilig. Vit eru
partar av bygdarfólkinum, sum vit kenna;
teir stóru steinarnir, áin, fjøllini, fjøran, t.d.,
eru partar av tilveru okkara og okkum sjálv-
um. Eitt seinni stig í identifikatiónini er
nationalisman, tjóðskaparkenslan, sum er
óítøkilig. Hon er ein andlig - kenslulig -
samanrenning út um tað ítøkiliga, út um tað
landafrøðiliga heimaumhvørvi, sum vit altíð
hava verið partur av. Tá eru vit eisini partur
av einum menniskjahópi, sum vit ikki kenna
persónliga, og sum býr á leiðum, sum vit
ikki sjálv kenna, men sum vit vita liva, hugsa,
kenna og bera seg at nøkulunda sum vit
sjálv, og sum eru fremmand teimum somu,
sum vit eru fremmand.
Av tí samanbindandi mentanargrundar-
lagnum vigar ofta málið mest. Tó eru tjóðir
til, sum ikki tala sama mál, men kortini
kenna seg sum tjóðir. Hjá summum bindur
upprunin saman; men kortini eru nógvar
tjóðir, ið ikki hava sama uppruna - uttan at
tað skilir sundur. Trúgvin kann vera tann
sama, ella hon kann vera ymisk - og dømi
eru um, at hetta ongan mun ger í felags-
kensluni, og onnur dømi eru um spjaðing og
syndring.
Hetta sigur okkum, at illa ber til at vísa á
ein einstakan kensluligan samanbindandi
tátt. Eisini hóast politiska ósemju kann
semja vera um tjóðskapin sum slíkan. Teir
norðmenn, sum í 1905 vóru ímóti at skiljast
frá Svøríki, kendu seg ikki sum sviar fyri
tað, men sum norðmenn; sama kann sigast
um teir fáu íslendingar, sum í 1944 hveptu
seg við at skiljast frá Danmark.