Fróðskaparrit - 01.01.1989, Blaðsíða 25

AT FINNA ELLA UPPFINNA TAÐ FØROYSKA
29
øðrum ljósi, hesin skarin skapaði eina nýggja
mentan við hugmyndum úr tí gamla før-
oyska samfelagnum. Tað er júst í hesi broyt-
ingartíð, at tað føroyska verður funnið og
kanska uppfunnið, og at roynt var at halda
um okkurt av tí gamla sum enn andaði, fyri
ikki heilt at missa mentanarliga fótafestið.10
Við hesum eri eg endiliga komin til tað, sum
grein mín snýr seg um, nevniliga at gera eina
roynd at finna fram til okkurt av tí ítøkiliga
í føroyskum samleika.
Samleiki
Identitetur ella samleiki" er í fleiri fláum.
Ovast er tjóðarligur samleiki, síðani etniskur
samleiki, sum í ávísum førum kann falla
saman við tann tjóðarliga, men sum oftast
ikki, tí summar tjóðir eru samansettar av
fleiri fólkasløgum. Talan kann eisini vera um
staðbundnan samleika, ið er felags fyri fólk,
ið búgva á einum stað, t.d. tað sum ger
klaksvíkingar til klaksvíkingar og sumbingar
til sumbingar.
Eg skal royna at sundurgreina høvuðs-
innihaldið í hugtakinum samleika, ið kann
býtast sundur í tríggjar partar:12
1. Líkleiki. T.e. at ávís eyðkenni ella við-
urskifti, sum gera, at fólk eru lík á
ávísum økjum. T.d. vaksin upp á sama
staði, verið undir somu ávirkan o.s.fr.
2. Ahaldandi samanhangur. T. e. at per-
sónurin áhaldandi kennir seg vera
tann sama, at sørvingurin áhaldandi
kennir seg sum sørving, og ikki verður
havnarmaður bert tí hann fer til
Havnar at keypa.
3. Váttan ella ásannan. T.e. at eitt fólk í
lívi og atburði sínum váttar og ásannar
sín samleika, um ikki beinleiðis við at
sýna fram pass og onnur samleika-
prógv, so við prógvum í sínum veru-
máta og atburði.
Samleiki er altíð í mun til okkurt annað. I
nógvum førum eru vit fyrst og fremst før-
oyingar í mun til danir. Fólk kunnu eisini
kenna samleika við ávísar bólkar í einum
samfelag, t.d. kenna ung seg vanliga í sam-
leika við sín egna aldursbólk mótvegis teim-
um vaksnu.
Treytin fyri, at ein samleiki kann verða til,
er eitt ávíst samband ella í vissum førum
ávís samvera millum fólk. í so máta er skyld-
skapur millum hugtakið samleika og hug-
takið mentan. Samleikin má fara fram í ein-
um høpi og hava eitt innihald - ein førning,
sum kann berast víðari fram.
Staðbundin og tjóðarh^ur samleiki
Føroyingar hava sjálvandi eins og onnur fólk
havt staðbundnan samleika. Hetta eru mál-
føri - dialektir - okkara besta dømi um. Men
eisini í verkligu mentan okkara er munur á
bygdum, um vit kanna eftir tí, t.d. eru búðar-
hjallar sermerktir fyri Norðuroyggjar fyri
bert at nevna eitt dømi. Tann staðbundni
samleikin kom mest sum av sær sjálvum, tað
er ein mentan, sum fólk næstan uttan at hava
hugsað um tað numu í heimbygdini og í
samveruni við tey fólk, sum tey vuksu upp
saman við. Hesin samleikin mest sum lá í
sjálvum yrkadegnum og kendist natúrligur
og mest sum ótilvitandi.
Hvussu er føroyskur samleiki gjørdur
ítøkiligur síðani aldarskiftið?13 Eg havi
longu nevnt stríðið fyri at vinna føroyska
málinum ræsur. Ein spurningur, sum annars
er væl og virðiliga viðgjørdur av fleiri m.a.
Arnfinni Thomassen og Petur Martin