Fróðskaparrit - 01.01.1989, Qupperneq 13

TJÓÐSKAPARRØRSLA SUM SØGULIGT FYRIBRIGDI
17
neyvan nakar ivast í í dag - hvussu hendan
tilvitan kann finnast aftur í tíðina, hvussu
henda ásannan vinnur megi og helst eisini
innihald og sum nevnt verður tað grundar-
lag, sum føroyskur politikkur veksur burtur-
úr við avleiðingum, sum eru flestum kendar.
Tað fær illa verið nøkur ósemja um, at
fyritreytir føroyinga koma undir eina ein-
falda og í bókmentunum ógvuliga vanliga
allýsing. I fyrstu syftu er at nevna ta landa-
frøðiligu støðuna - langt burtur frá øðrum
londum. Norsk innflyting mundi enda longu
í víkingaøld, og danir vóru ongantíð meira
enn ein evarska lítil minniluti og orsakað av
serligu støðu síni ein einsamallur minniluti.
Tá ið føroyingar soleiðis verða nevndir sum
tjóðskaparligur ella etniskur minniluti, kann
hetta bert vera í týdninginum innan tað
norska ella danska ríkið. í Føroyum hava
føroyingar altíð verið tann stóri meirilutin.
Frástøðan til Noreg og Danmark fekk týdn-
ing ikki bert fyri tilflyting og mentanarligt
árin, men eisini fyri útinning av politiskum
valdi. At Orknoyar og Hetland við tíðini
gjørdust skotskir landspartar - í grundini
eisini tjóðskaparliga - er tekin ella prógv um
tann týdning, sum frástøða millum miðsavn-
að ríkisvald og undirliggjandi lond við øðr-
um søguligum fyritreytum hevur.
Føroyingar talaðu allir sama mál. I trúar-
spurningum var eingin ósemja til fram um
1900. Siðirnir og mentanin sum heild var hin
sama, burtursæð frá teimum munum, sum
fjarstøða og tann búskaparliga og sam-
felagsliga støðan hjá einum bólki kundi hava
við sær. Sum heild og sum høvuðsregla kann
sigast, at í Føroyum vóru ongantíð jarðar-
eigarar, sum kundu berast saman við stórar
jarðardrottir sum t.d. í Islandi. At bóndin -
eisini stórbóndin - sjálvur stóð fyri arbeiði-
num á garði sínum, mátti í sjálvum sær forða
fyri, at samfelagsmørk, sum ikki var slepp-
andi uppum, komu upp. Men fyri tað vóru
ikki øll jøvn. At eiga jørð og at sita við jørð
var grundarlag undir valdi og ávirkan. Hesin
óformligi veruleiki kundi eins væl takast sum
ein formligur. Bøndurnir gjørdust løgmenn,
løgrættumenn og sýslumenn, og synir teirra
arvaðu framíhjárættindi fedranna. Prestarnir
sótu á embætisjørð (beneficeraðari jørð) og
vóru ein partur av bóndastættini. Hóast ná-
greiniligar kanningar eru eftir at gera - t.d.
út frá kirkjubókum, seinni manntalslistum
og øðrum keldutilfari - so sæst týðiliga í
hjúnaløgum eitt „samskifti“ (ein inter-
aktión) millum bóndastætt og embætisættir.
Eg hugsi tó, at hetta „samansetta“ aristo-
krati, minkað í vavi og veldi eftir umstøð-
unum, var ov lítið í tali til tess at forða øðrum
minni múgvandi samfelagsbólkum eisini at
gerast mentanarskapandi og mentanarber-
andi. Eg má viðganga, at mær ongantíð
hevur dámt heitið „bóndasamfelagið“ um
tað føroyska samfelagið, áðrenn fríhandil og
skipsfiskiskapur tóku seg upp, fram til hesi
nýggju og í longdini kollveltandi fyribrigdi,
sum eftir mínum tykki gjørdu enda á teirri
gomlu eindarmentanini, sum rakk fram at
hesi tíð. Hartil mátti tað avmarkaða sam-
bandið við umheimin - serliga í teimum tíð-
arskeiðum, tá ið handilin var monopoliser-
aður - skapa í føroyinginum eina serliga
fatan av sær sjálvum: hvørki ríkur ella fá-
tækur hevði annað at gera seg til enn til
føroying.
Undir hesum umstøðum er neyvan neyð-
ugt at leita eftir háfloygdum ástøðiligum
grundgevingum fyri, at skapast mátti ein
eindarmentan, sum seinni í søguni varð
ásannað sum tjóðskapur føroyinga.