Ritsafn Lögrjettu - 01.01.1915, Blaðsíða 33

verk, aö leggja á ráöin um slíkt.
Þess vegna mega menn ekki liúast viö
aö fá aö sinni ákveönar tillögur frá
mjer um ji>aö, hverra ráöa skuli neytt
til þess aö koma þessu stórvirki í
framkvæmd. Um þaö veröa bestu
menn landsins að bera saman ráð
sin, þegar þær upplýsingar um kostn-
aðinn eru fengnar, sem nú vantar. En
til þess aö greiöa fyrir umræöum og
hugsun um máliö, vil jeg reyna aö
benda á þær leiðir til framkvæmda,
sem helst geta komiö til tals, og þau
ráð til aö ljetta fyrir sjer fram-
kvæmdirnar, sem jeg í fljótu bragöi
hef komið auga á, án þess aö taka á-
kveðna afstöðu um það, hver leiðin
helst skuli farin, eöa hverjum af ráð-
unum helst skuli beitt.
Fyrst ætla jeg þá að minnast á eitt
ráö, sem sumir hafa talaö um, en í
mínum augum er ekkert ráö, ekkert
annað en óráð. Það er h j á 1 p ú t-
1 e n d i n g a. Hjálp þeirra í þeim
skilningi, að viö eigum aö reyna aö
fá þá til þess aö leggja hjer járn-
brautir gegn þeim kjörum, sem vjer
þorum ekki að sinna sjálfir, með
þeirri hugsun, að ef rekstur braut-
anna reynist tekjurýr, þá lendi hallinn
á útlendingunumþeir ljetti þannig
af landsmönnum nokkru af ]>eirri á-
hættu, sem slíku stórvirki er samfara,
en þeir sömu menn leggja þó alla-
jafna áherslu á þaö, aö svo verði um
aö 1)úa, aö vjer getum náö fyrirtæk-
inu í vorar hendur hvenær sem vjer
viljum, þ. e. ef það gengur svo vel;
að vjer viljum ekki láta útlendinga
njóta þess. Þeir gera sjer með öörum
orðum vonir um að þeir geti hlunn-
farið útlenda fjármálamenn svo i
samningum, aö þeir taki á sig áhætt-
una við fyrirtækið ef illa gengur, án
þess að tryggja sjer arðinn af því
ef vel gengur. Það eru ekki miklar
líkur til að slíku áformi fengist fram-
gengt, og þótt það tækist, væri síð-
ur en svo að landinu þar með væri
unnið þarft verk. Fátt spillir meira
áliti landsins erlendis og lánstrausti
heldur en einmitt það, ef útlendingar
eru gintir til aö láta fje í einhver fyr-
irtæki hjer, sem þeir svo tapa á.
Landinu er kent um tapið. Það er
slæmt þegar ábyrgðarlausir einstak-
lingar gerast til þess að baka landinu
álitshnekki i eigin hagsmunaskyni
með slíkum ginningum, en út yfir tek-
ur ef löggjafarvald landsins gengur
að verki sínu meö þeirri hugsun, að
þetta vilji það líka gera.*
Sá einn grundvöllur er heilbrigð-
ur, að áhættan viö hvert fyrirtæki
hvíli á þeirn, sem hagnaðarins nýtur
af því. Nú er hagnaður af járnbraut-
um að mestu eða öllu fólginn í sam-
göngubót þeirri, er þær veita, og þar
af leiðandi auknum aröi atvinnuveg-
anna. Þessi hagnaður lendir allur hjá
landsmönnum, og þess vegna eiga
* Enginn má skilja orð mín svo, sem þessi
liafi verið hugsunin i frv. því til laga
um járnbrautir, sem borið var upp á
alþingi 1913. Þar var svo um búið, að
bæði ábættan og hagnaðurinn lenti hjá
landssjóði, en hið sjerkcnnilega við frv.
var það, að stofnfje brautarinnar átti
að mega standa afborgunarlaust þangað
til hún væri farin að bera sig svo vel,
að landssjóður vildi taka hana að sjer
til reksturs, en þangað til skyldi hún
rekin af fjelagi undir yfirráðum lands-
stj órnarinnar.