Ritsafn Lögrjettu - 01.01.1915, Blaðsíða 73

72
skepnunum. Þess háttar var algengt
og um það var ekki fengist; kallaðist
það eigi fellir, heldur eðlileg van-
höld úr „skytupest" og „ódöngun“.
En orsökin: vanfóðrun eða óholt fóð-
ur. —
Á 18. öldinni varð almennur
skepnufellir 36 sinnum og mjög mik-
ill 1742, 52, 54, 66, 72, 84 og 92. í
Mýrasýslu einni fjell 1756 um 2000
fjár, auk hrossa. Talið hefur verið
að á Norður- og Austurlandi hafi fall-
ið það ár 50 þús. fjár og 4 þúsund
hrossa. En í þeim harðindakafla dóu
á öllu landinu úr ýmsum kvillum og
vanfóðrun rúml. 9 þús. manns, þvi
harðindi voru til lands og sjávar. Af
einhæfri fæðu urðu menn mjög næm-
ir fyrir farsóttum. Fæstir munu bein-
línis hafa dáið úr hungri. Þess ber
einnig að gæta, að þeir, sem veikir
eru, nálega sama af hverju sem er,
deyja mjög ef þeir ekki hafa hentugt
fæðulag, þótt ella lifðu.
Alveg sjerstakur skepnufellir varð
árin 1784 og 85. Það stafaði að mestu
leyti af hinum óvenjumiklu eldgosum
í Skaftárgljúfrum, þeim mestu, er
sögur fara af. Askan barst um alt
land með ólyfjan, sem spilti grasvexti
cg gerði grasið óheilnæmt. Veðráttan
1784 átti að vísu nokkurn þátt í að
svo fór sem fór, að af sauðfje fjell
um 82 pct., nautpeningi 53 pct og
hrossum 77 pct., um alt land til jafn-
aðar, því veturinn varð þungur og
stirður. Þessi er hinn mesti penings-
fellir, sem orðið hefur á íslandi og
kostaði margra þúsunda manna lif.
Á 19. öldinni hefur skepnufellir
orðið að mun 15 sinnum. Það er:
1801, 1802, 1807, 10, 11, 12, 17, 22, 24,
27, 35, 63, 66, 69 og 82. Hefur þó oft-
ast tiltölulega fátt fallið, nema í stöku
hjeruðum, en stór, almennur fellir
einungis 1801, 1802, 1807, 1822 og
1882. Víða fjell einnig 1887, og mætti
það bætast við fyrri ártölin. Þess ut-
an hefur stórmikill lambadauði oft
orðið. En það tel jeg eigi með pen-
ingsfelli. Aldrei verður komist hjá
meiri og minni lambadauða í hörð-
um og hretviðrasömum vorum,
hversu góðar sem heybirgðir eru og
þótt ær sjeu í góðu standi.
Ekki veit jeg hvort jeg á að telja
vorið 1872 fellisvor eða ekki. Þá
fjellu i Þingeyjarsýslu 11 þúsund ær
og lömb. Vorið þar þá eitt hið harð-
asta eftir jarðbannasaman og þung-
an vetur þar um sveitir. — Jeg hef
heyrt menn halda því fram, og meira
að segja sjeð það á prenti, að skepnu-
fellir hafi sama sem enginn orðið og
mjög sjaldan á 19. öldinni. En þeir
hinir sömu telja sjer þá trú, aö veru-
lega vont vetrarfar hafi aldrei verið
þá öld, í samanburði við það, sem
vcriö hefur fyr á öldum, nema cinu
sinni eða tvisvar á öldinni, 1802 og
1881. ■—- Þetta er hin mesta fjar-
stæða. — Með örfáum orðum ælla
jcg hjer að lýsa velrar- og vorveðr-
áttu hörðu og þungu vetranna, sem
jeg tel að verið hafi á 19 öldinni.
7. Þungt vetrarfar. Vetur-
inn 1801 var viöa í meðallagi framan
af, en sumstaðar allstirður. Á þorra
og góu var veturinn aö þyngjast, og
skall á fyrir fult og alt um alt land
í miðgóu með hörkufrostum og
óvenju hríðarbyljum, sem stóðu víð-
ast lotlaust i mánuð. Iiafis rak inn á
firði og víkur í byrjun mars og fór