Ritsafn Lögrjettu - 01.01.1915, Side 34

33
þeir líka aS bera áhættuna af þessu
fyrirtæki.
Hins vegar má ekki gleyma því, að
hjálpar útlendinga þurfum vjer í öðr-
um skilningi til slíks fyrirtækis. Vjer
þurfum aö fá frá þeim bæöi þekk-
ingu, efni og fje til fyrirtækisins, alt
fyrir fulla borgun. Þaö skiftir ekki
litlu aö geta komist aö góðum kaup-
um um þetta, og leiðin til þess er sú,
aö vinna sjer traust og álit meö lip-
urö, oröheldni, áreiöanleik og kurt-
eisi út á viö, gagnvart öllum og viö
öll tækifæri, og þá fyrst og fremst
gagnvart þeim, sem viö höfum mest
saman viö aö sælda. Slík framkoma
er mjög mikilsveröur þáttur í undir-
búningi þessa máls og annara fram-
faramála, og væri vel gert af stjórn-
málamönnum landsins aö hafa þaö
jafnan hugfast, og af kjósendunum
aö rninna þá á þaö, ef þeir gleyma
því.
Þessu næst skal svo vikið aö ráö-
um þeim, sem í fljóti bragöi eru sjá-
anleg, til þess að ljetta undir fram-
kvæmd þessa stórvirkis.
VIII.
Nokkur úrræði.
i. Verðhækkun landsins.
Þaö er alkunnugt, aö land hækkar í
verði þar sem samgöngutækin eru
bætt, og þá ekki sist þar sem full-
komnustu samgöngutækin, járnbraut-
irnar, komast á. Þaö er alment að
nota þessa verðhækkun á ýmsa lund
til þess aö greiða fyrir brautarlagn-
ingunum. Veröhækkunin á rót sina
aö rekja til þess, aö afurðir landsins
veröa arömeiri en áöur viö þaö aö
brautin ljettir aöflutninga, opnar leiö
til betri sölumarkaða en áöur, og
greiðir alment fyrir öllum viöskift-
um. Verðhækkunin er þess vegna í
flestum tilfellum nokkuð góöur mæli-
kvaröi fyrir hinu óbeina gagni, sem
brautin gerir íbúum brautarsvæðis-
ins.
Þaö er nú auðsætt, aö jafnvel þótt
engar sjerstakar ráðstafanir sjeu
geröar til þess aö draga neitt af þeim
aukna aröi, sem svæöiö gefur af sjer,
eöa af verðhækkun landsins, í sjóö
brautarinnar sjálfrar, þá ljettir þessi
veröhækkun eða arðsaukning mjög
undir framkvæmd brautarlagningar-
innar. Setjum svo aö brautin sje þjóö-
areign. Þá fær eigandi brautarinnar
bæöi skatta og tolla af aröaukning-
unni og af þeirri veltuaukning, sem
þar með fylgir, og flutningsgjald. af
vörum þeim, sem þróttefldir atvinnu-
vegir svæöisins þurfa aö flytja aö
sjer og frá sjer. En þó lendir mikill
hluti óbeina arösins, eöa veröhækkun-
arinnar, hjá þeim mönnuni, sem eiga
landiö þegar brautin er lögö. Sú
stefna hefur rutt sjer mjög til rúms á
síðari áratugum, að þaö sje ekki rjett-
látt, aö öll verðhækkunin, sem braut-
in framleiöir, verði eign nokkurra
heppinna landeigenda, heldur sje hitt
sanngjarnt, aö sá, sem kostar braut-
ina, verði eigandi veröhækkunarinn-
ar eöa nokkurs hluta hennar. Er þá
venjulega farin sú sú leiö, að leggja á
veröhækkunargjald, sem er árgjald í
brautarsjóö, er nemur nokkrum hluta
af vöxtum þeim, sem veröhækkunin
gefur af sjer, en stundum er líka
beinlínis nokkur hluti veröhækkunar
þeirrar, er fram kemur viö sölu á
landinu (eigendaskifti), látin renna í
brautarsjóð. Þriöja leiöin er sú, aö
3