Morgunblaðið - 26.03.1988, Qupperneq 44

44
MORGUNBLAJÐH), LAUGARDAGUR 26. MARZ 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, stmi 83033.
Áskríftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið.
Þriðja auðlindin
Frönsku forsetakosningarnar:
Chirac lokkar, Barre i
færir, Mitterrand vekui
FRANCOIS Mitterrand, Frakklandsforseti, skýrði á þriðjudaginn frá
því í beinni sjónvarpsútsendingu að hann gæfi kost á sér til endur-
kjörs í forsetakosningunum í vor. Þar með má segja að hin raun-
verulega kosningabarátta geti loks hafist en það hefur háð aðaland-
stæðingum Mitterrands, þeim Jacques Chirac, forsætisráðherra, og
Raymond Barre, fyrrverandi forsætisráðherra, að hafa engan fram-
bjóðanda frá sósíalistum að beijast við.
Stofnstærð nytjafiska setur
meginauðlind þjóðarinnar,
lífríki sjávar, nýtingarmörk.
Helztu fiskistofnar eru þegar
fullnýttir. Hin meginauðlindin,
gróðurmoldin, hefur einnig
sínar takmarkanir. Búvörur eru
þegar framleiddar umfram
þarfír heimamarkaðar. Innlend
verðbólga gerir verðsamkeppni
búvöru á heimsmarkaði vonlitla,
að ekki sé meira sagt. Það er
því ekki að ósekju að íslending-
ar hafa lengi horft til þriðju
auðlindarinnar, orkunnar í
vatnsföllum og jarðvarma
landsins, sem líklegrar upp-
sprettu vaxandi þjóðartekna og
betri lífskjara.
Spár standa til 11 þúsund
milljóna króna viðskiptahalla
1988, það er eyðslu umfram
telg'ur í samskiptum okkar við
umheiminn. Þó nam orkuinn-
flutningur aðeins 29% af heild-
arorkunotkun 1987. Vatnsorka
og jarðvarmi vóru rúmlega 70%
af heildarorkunotkun Islend-
inga það ár. Sú staðreynd sýnir
ótvírætt, hve mikilvægur þáttur
þriðja auðlindin er í þjóðarbú-
skap okkar.
Hinsvegar hefur umtalsverð
verðlækkun olíu á heimsmark-
aði síðastliðin fímm ár skekkt
samkeppnisstöðu innlendrar
orku, einkum raforku. Þannig
er húshitun með olíu ódýrari í
dag en með rafmagni, sem þó
er niðurgreitt. Skatttaka ríkis-
ins og skuldir raforkubúskapar-
ins hafa og áhrif á verðmyndum
raforkunnar, sem og dýr flutn-
ingur hennar [byggðalínur] í
stóru og strjálbýlu landi. Hús-
hitun utan hitaveitusvæða er
því verulega dýrari en á gamal-
grónum hitaveitusvæðum. Veld-
ur þetta óánægju þeirra er við
þurfa að búa.
Almenn raforkunotkun hefur
vaxið um 2,5% að meðaltali á
ári næstliðin ár, borið saman
við 10% vöxt á ári um miðbik
aldarinnar. Vöxtur jarðvarma-
notkunar hefur verið um 1,2%
á ári að meðaltali borið saman
við 7,5% um 1970. Hinsvegar
má búast við að notkun jarð-
varma til fískeldis og snjó-
bræðslu margfaldist í náinni
framtíð.
A ársfundi Orkustofnunar
vék Jakob Bjömsson, orkumála-
stjóri, að tvennu sem stækkað
gæti orkumarkaðinn. Nú fer
fram, samkvæmt endumýjuðu
umboði Friðriks Sophussonar
iðnaðarráðherra, „frumathugun
á hagkvæmni nýmar álbræðslu
í Straumsvík, sem byggð yrði í
áföngum og hefði 180.000
tonna afkastagetu á ári“. Slíkt
álver notar um 2.400 GWh á
ári af fastaorku, auk nokkurrar
ótryggrar orku. Ef þetta dæmi
gengur upp gæti álverið komið
að fullu í gagnið 1994. í annan
stað ræddi orkumálastjóri hugs-
anlegan möguleika á útflutningi
raforku um sæstreng til Bret-
landseyja. Þetta er talið tækni-
lega framkvæmanlegt en arð-
semi slíks útflutnings þarf að
kanna betur. Orðrétt sagði
orkumálastjóri:
„Ómögulegt er að segja hvað
framtíðin ber í skauti sínu í
þessum efíium, nema hvað telja
má víst að útflutningur, verði
ekki tímabær fyrr en um eða
upp úr aldamótum. Það bezta
sem við getum gert er að vera
í viðbragðsstöðu, reiðubúin að
grípa tækifæri sem bjóðast
kunna, en gera okkur jafnframt
grein fyrir óvissunni, þannig að
við kostum ekki of miklu til of
snemma...
Við skulum setja okkur það
mark að hafa lokið árið 1995
forrannsóknum á efri og neðri
hluta íjórsár, jökulsánum í
Skagafírði og Jökulsá á Brú
ásamt með Jökulsárveitu á
Pjöllum. Þessar forrannsóknr
kosta aðeins lítið brot af virkj-
unarundirbúningi í heild, en
taka hinsvegar meirihluta alls
þess tíma sem þessi undirbún-
ingur í heild tekur. Og við skul-
um vinna þessar rannsóknir
skipulega eftir sérstakri áætlun
til þessa tíma. Með þeim hætti
verða þær ódýrastar."
Ljóst er að vísindamenn á
verksviði Orkustofnunar hafa
mikilvægum verkefnum að
sinna næstu árin. Efla þarf
orkubúskaparrannsóknir, sem
og þekkingu á nýtingarmögu-
leikum og nýtingarmörkum
jarðvarmans. Ljúka þarf rann-
sóknum á varma, vatni og
jarðsjó, sem að er unnið í tengsl-
um við fískeldi og hafa mikið
framtíðargildi. Ljúka þarf rann-
sóknum fyrir útboð á virkjunum
sem gera þarf ef nýtt álver verð-
ur reist, og forrannsóknum
vegna hugsanlegs útflutnings
raforku. Starfsemi Orkustofíí-
unar kann og að þurfa að fella
betur að þörfum byggðanna og
atvinnulífsins í landinu.
Við þurfum að halda vöku
okkar á vettvangi þriðju auð-
lindarinnar. Vera reiðubúnir að
höndla tækifæri „sem bjóðast
kunna, en gera okkur jafnframt
grein fyrir óvissunni, þannig að
við kostum ekki of miklu til of
snemma".
Samkvæmt stjómarskrá fímmta
lýðveldisins, sem samþykkt var
árið 1958, er forsetakosningunum
skipt upp í tvær umferðir. Þeir tveir
frambjóðendur sem flest atkvæði
hljóta í fyrri umferðinni takast á í
þeirri síðari. Fyrri umferðin fer
fram 24. apríl nk. og má segja að
hún þjóni þeim tilgangi að vinstri-
og hægrimenn velji þar hvorir sinn
frambjóðanda fyrir siðari umferðina
8. maí. Auk aðalframbjóðendanna
þriggja em í framboði tveir komm-
únistar, André Lajoinie og Pierre
Juquin, og Jean-Marie le Pen fram-
bjóðandi hægri öfgaflokksins Front
National sem hefur það að aðal-
stefnumiði að fækka innflytjendum.
Kjörtímabil Frakklandsforseta er
til sjö ára í senn samkvæmt stjóm-
arskránni en kjörtímabil þingsins
er fímm ár. Það var þó ekki fyrr
en árið 1986 sem það gerðist að
forsetinn og ríkisstjómin vom af
mismunandi pólitískum lit. Eftir
fímm ára stjóm sósíalista, 1981-
1986, unnu hægriflokkamir sigur
í þingkosningunum 1986 og mynd-
uðu núverandi ríkisstjóm undir for-
sæti Jacques Chiracs. Þá vora enn
tvö ár eftir af kjörtímabili Mitterr-
ands sem hafði unnið Valéry Gisc-
ard d’Estaing í forsetakosningunum
árið 1981. Þetta var staða sem
ekki hafði komið upp áður. Hvorki
vinstri- né hægrimenn vom tilbúnir
til þess að fara út ( hart á þessari
stundu og tók því við sambúð, co-
habitation, Chiracs og Mitterrands.
Landsföðurímynd
En þó að Mitterrand væri enn
forseti var raunvemlegt vald hans
lítið með fjandsamlegri rfkisstjóm.
Hann gat leyst upp þingið og haft
áhrif á vamar- og utanríkisstefnuna
en í raun var það ríkisstjómin sem
réð öllu. Eftir að hafa sætt sig við
þessa staðreynd fór forsetinn að
einbeita sér að þvf að byggja upp
nokkurs konar landsföðurímynd
hafna jrfír þras dægurmálanna og
nýtti til þess alla þá reynslu sem
hann hafði öðlast þá fíóra áratugi
sem hann hafði starfað í stjóm-
málum. Honum hefur tekist að láta
þjóðina gleyma áranum 1981-1986
þegar sósíalistar vora einir við
stjómvölinn og er orðinn tonton
(frændi) allrar frönsku þjóðarinnar.
Enda lagði Mitterrand mikla
áherslu á það f sjónvarpsávarpi sfnu
á þriðjudaginn að hann væri ekki
frambjóðandi Sósfalistaflokksins f
forsetakosningunum heldur byði
hann sig fram sem einhvers konar
allsheijar „sameiningarafl" Frakka.
Forsetinn, sem nú er 71 árs gam-
all og verður 78 ára þegar næsta
kjörtímabili lýkur, hafði reyndar
lýst því yfír fyrir tveimur áram að
hann myndi ekki gefa kost á sér
til endurkjörs nema ástandið í
landinu yrði mjög varasamt og gaf
í skyn að hann myndi draga sig í
hlé á þessu ári til þess að vera með
bamabömunum sínum og skrifa
endurminningar sínar. Hann virtist
þó vera eini sósíalistinn sem gæti
sigrað í kosningunum og þrýsting-
urinn á framboð fór vaxandi. Slag-
orðið „Ekki fara frá okkur tonton"
sást æ víðar en forsetinn var þög-
ull sem gröfín.
Skortí andstæðing
Sú ákvörðun Mitterrands að
draga sem lengst að segja af eða
á um framboð sitt hefur skilað mikl-
um árangri, að minnsta kosti í skoð-
anakönnunum. An þess að vera
opinberlega frambjóðandi hefur
honum tekist að láta umræðuna
snúast um nánast það eitt hvort
hann bjóði sig fram eða ekki og
virðist forsetinn nú njóta stuðnings
mikils meirihluta Frakka. Á meðan
forsetinn þagði í Elysée-höllinni
háði það þeim Chirac og Barre að
hafa ekki neinn sósfalfskan fram-
bjóðanda til þess að betjast gegn.
Þetta varð til þess að beina kastljós-
inu að ágreiningi í röðum hægri-
manna og sökuðu þeir forsetann
um að vera að snúa kosningunum
upp í þjóðaratkvæðagreiðslu um
sjálfan sig. Samkvæmt skoðana-
könnun sem gerð var um síðustu
helgi myndi Mitterrand vinna
Chirac með 55,5% gegn 44,5% at-
kvæða en Barre með 54% atkvæða
gegn 46%. Chirac er þó talinn ögn
líklegri en Barre til þess að vinna
fyrstu umferðina.
Stærsta vandamál hægrifram-
bjóðendanna er að á meðan Mitterr-
and er nánast einráður á vinstri
vængnum þurfa þeir að beijast inn-
byrðis fram að fyrri umferð kosn-
inganna. Barre var lengst af með
nokkurt forskot í skoðanakönnun-
um en eftir að Chirac tilkynnti
framboð sitt opinberlega í janúar
og fór f gang með kosningabarátt-
una era þeir hnffjafnir. En hver er
Carl Bildt formaður sænska Hægriflokksins:
Aðild Svía að EB möguleg
ef hægt er að samræma
hana hhitleysisstefnunni
AÐILD Svfa að Evrópubandalaginu er ekki á dagskrá sem stendur,
segir Carl Bildt, formaður sænska Hægriflokksins, í samtali við
Morgunblaðið. Hann telur þó aðild koma til greina síðar ef hægt er
að samræma hana hlutleysisstefnu Svía. Varðandi þingkosningarnar
í haust segir hann borgaralegu flokkana munu leggja áherslu á
breyttar áherslur í velferðarmálum og hafa þeir lagt fram sameigin-
legar tillögur um aukið valfrelsi, t.d. í heilbrigðismálum. Einnig
telur hann gifurlegan fjölda afbrota i Sviþjóð vera ógnvekjandi en
kærð afbrot eru nú rúmlega milljón á ári. 70% þeirra mála eru aldr-
ei leyst.
átttaka okkar f aðlöguninni að
Evrópubandalaginu verður að
vera eins varanleg og vfðtæk og
mögulegt er. Þetta á sér f lagi við
hinn innri markað bandalagsrfkj-
anna en við verðum einnig að taka
þátt í þeim rannsóknarverkefnum
sem era á döfínni innan bandalags-
ins,“ sagði Carl Bildt þegar Morg-
unblaðið spurði hvemig hann teldi
Svía eiga að aðlaga sig að EB.
„Þetta krefst þess, að mfnu mati,
að við verðum að fara að ræða hinn
formlega ramma samskipta Sví-
þjóðar við EB. Við höfum verið með
fríverslunarsamning við bandalagið
sfðan 1972 sem hefur reynst ágæt-
lega en er nú í æ ríkara mæli að
verða ófullnægjandi. Meðal annars
vegna þess að við þurfum nú að
fara að ræða möguieikann á tolia-
bandalagi og þegar til Iengri tíma
er litið munu önnur atriði einnig
koma til álita."
Aðild ekki útilokuð
Hvaða atriði? „Það vitum við
ekki fyllilega ennþá. Aðild að EB
er að mínu mati ekki á dagskrá og
verður ekki á dagskrá næstu árin.
Aðild er þó ekki útilokuð þegar til
lengri tíma er litið. Við vitum ekki
hvemig Evrópubandalagið mun líta
út um miðjan næsta áratug þegar
við þurfum ef til vill að taka ákvörð-
un. Við vitum ekki hvort það verður
mögulegt að samræma hlutleysis-
stefnu Svía og aðiid að bandaiag-
inu.“ Bildt sagði að frá hlutleysis-
stefnunni yrði ekki vikið en segja
mætti að hún byggðist á tveimur
grandvallaratriðum. í fyrsta lagi
vamarstefnunni. Svíar gætu ekki
tekið þátt í vamarsamstarfí og
raunar væri slíkt ekki á döfinni inn-
an EB. Svíar gætu ekki heldur tek-
ið þátt í samstarfí á sviði utanríkis-
mála sem legði þeim skyldur á herð-
ar. En öllu öðra samstarfí gætu og
vildu Svíar taka þátt f.
Norrænn heimamarkaður
oflitíU
Þegar Bildt var spurður um
Norðurlöndin, EFTA og Evrópu-
bandalagið og þróunina þar inn-
byrðis sagði að hann EFTA væri í
aðalatriðum einungis samninga-
stoftiun við EB varðandi vöraskipti.
Þar væri ekki að finna neina sjálf-
stæða aðlögun aðildarríkjanna. í