Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1971, Page 82

82
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
af því til að gera við rétt, sem er norðan undir kletti skammt norð-
austur frá Ampahól og var áður heygarður Ampa. Austur af Ampa-
hól, niðri við sléttan sand, er lítil tótt, nefnd Hlíðarendakofi. „Segir
sagan, að Vigfús sýslumaður Þórarinsson á Hlíðarenda hafi gjört
út til Veiðivatna og átt kofa þarna.“ (G. Á.). Vigfús var sýslumaður
Rangæinga 1789—1819. Hlíðarendalind kom upp suður af kofanum,
en hún og austasta vík Tjaldvatns fylltust af sandi veturinn 1946—
1947. Austur frá Tjarnarkoti kemur upp lítil lind, Tjarnarkotslind,
og þótti þar hollast vatn við Tjaldvatn. Austur var talið frá Tjarn-
arkoti á Miðmorgunsöldu og suður á Hádegisöldu, en þá var miðað
við búmannsklukku. 1 krika inn í Hádegisöldu, austur frá Tjarn-
arkoti, er smáhellir, sem stundum var legið í. Hann nefnist Hóru-
kofi. 1 eldgíg norðaustur frá Ampahól, handan við slétt, sandorpið
hraun, hefir verið gerð hestarétt og er óvenjulegt mannvirki. Þar
heitir Hestagígur. Þá er að geta þess að örstutt frá Ampahól hefir
Ferðafélag Islands ásamt Veiðifélagi Land- og Holtamanna reist
stórt sæluhús og geymslu, einnig hefir Veiðifélagið reist sér skúra
vestan við Tjaldvatn og í Slýdrætti við Langavatn. Eru þá upp-
talin ótvíræð mannvirki við Tjaldvatn.
Ekki er nú vitað hvenær fyrst var byggt í Tjarnarkoti, og nokkr-
ar líkur eru til að fyrsta hús í Veiðivötnum hafi staðið við Skála-
vatn. Þar heitir á einum stað Skálanef eða Skálatangi. Þar sér fyrir
tótt, en óljós er hún og getur vart talizt ótvíræð. Þegar Sveinn Páls-
son kom til Veiðivatna árið 1795 voru þar tveir kofar hrörlegir og
ónothæfir.* Líkur benda til að þetta hafi verið Tjarnarkot, en ekki
verður það sannað. Alltaf hefir verið talið að það hafi verið í dyr-
um Tjarnarkots, sem Brandur drap útilegumanninn, og þó Suður-
landskofi hafi ef til vill verið uppistandandi, þegar Merkihvols-
bræður stunduðu veiðar af mestu kappi, hefðu þeir vafalaust talið
sér óheimilt að nota hann, þar eð aðrir bændur áttu hann. Loks
árið 1889, þegar Þorvaldur Thoroddsen lýsir húsum í Veiðivötnum,
er ótvírætt að hann er að tala um Tjarnarkot, það hús, sem var end-
urbyggt 21 ári síðar svo sem fyrr var sagt.
Ekki mun Tjarnarkot hafa staðið óbreytt frá 1910, t. d. hefir
verið bætt á það gluggum, enda hafði húsið verið mjög dimmt í
upphafi. Eitthvað mun og hafa verið hróflað við umbúnaði dyra.
Árið 1968 tók Þjóðminjasafn Islands að sér að halda Tjarnarkoti
* í Skaftáreldum árið 1783 féll mikil aska i Veiðivötnum og mun veiði þá
hafa gjörþorrið, eins og aftur varð við Kötlugosið 1918. Þess vegna hefir
kofunum ekki verið haldið við.