Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1971, Page 103

DRYKKJARHORN EGGERTS HANNESSONAR
103
skýring, hinn efnisleg skýring. Við formlega skýringu er látið nægja
að skýra, hvaða eða hvers konar orð sé í örnefni eða örnefnalið. Það
er t. d. hægt að sýna fram á, að forliður í samsettu örnefni sé manns-
nafn. Við efnislega skýringu er þá haldið áfram og kannað, hvernig
það komi heim við raunveruleikann. Þá er athugað, hvort forliðurinn
geti átt við fyrrverandi eiganda staðarins eða einhvern atburð, sem
gerzt hefur á staðnum eða við hann, þar sem maður með þessu nafni
hefur komið við sögu. Höf. leggur mikla áherzlu á, eins og Harry
Stáhl, að efnislegar skýringar eigi að viðhafa eins og framast sé unnt,
því að aðeins þannig sé hægt að komast í námunda við nafngiftina
og ástæður hennar.
1 bók Bengt Pamps er enn fjallað um aðferðir þær, sem beita
verði við aldursákvarðanir örnefna; beinar aðferðir, þar sem heim-
ildir eru til, og óbeinar, þar sem ekki er um ritaðar heimildir að ræða.
Hinar óbeinu aðferðir telur hann fyrstar hljóðsöguna, sem sé yfir-
leitt mjög áreiðanleg, og sögulega orðmyndunarfræði (beygingar-
endingar). Orðaforðann telur hann geta gefið miklar upplýsingar,
og þá sérstaklega mannanöfnin, sem fyrir koma í örnefnum. Við
komu kristninnar kom upp ný mannanafnatízka; dýrlinga- og postula-
nöfn voru tekin upp. Ef örnefni hefur ekki.nafn af þeirri tegund sem
forlið, bendir það til, að nafnliðurinn hafi verið hættur að mynda
örnefni, áður en kristnu nöfnin náðu útbreiðslu. I Svíþjóð hafa
-íöv-nöfnin aldrei kristin nöfn sem forlið, en -íorp-örnefnin aftur á
móti mjög oft. Ef örnefnaliðir koma ekki fyrir í norrænu víkinga-
byggðunum, t. d. á Islandi, bendir það til, að þeir hafi verið hættir
að mynda örnefni í Skandinavíu á landnámsöld. Gott dæmi um það
eru -vm-nöfnin. Fornleifarannsóknir geta veitt hjálp við aldurs-
ákvörðun örnefna, og þar sem landhækkun hefur farið fram, segir
hún sína sögu. Þá getur landfræðileg athugun og komið að gagni,
skipting jarða o. þ. h., þ. e. afstæð lega staða og nafna.
Eins og fram kom í yfirlitinu um efni bókanna, hafa höfundar
ekki sömu flokkun á örnefnum. Harry Stáhl skiptir öi’nefnaforð-
anum aðeins í tvennt, búsetunöfn og náttúrunöfn. En Bengt Pamp
hefur auk þessara tveggja þriðja flokkinn, sem hann nefnir spildu-
nöfn og eru nöfn á minni svæðum, ökrum og engjum innan jarðeigna.
Náttúrunöfn eru stundum látin fela í sér þessi spildunöfn, en þó telur
Harry Stáhl þau mörg hver með búsetunöfnunum. Enn eitt heiti,
marknamn, hefur verið notað sameiginlega um spildunöfn og nöfn á
ýmsum smærri svæðum í náttúrunni, t. d. hæðum, dölum og mýrum,
og mættu þau e. t. v. kallast haganöfn á íslenzku. Bengt Pamp hreyfir