Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1971, Síða 125

ÞRÍR ATGEIRAR
125
Við þessa lýsingu er að lokum því einu að bæta, að allir eru at-
geirarnir mjög vel smíðaðir og bera greinilega með sér, að þeir eru
verk vopnasmiða; sést það bæði í öryggi handbragðsins og svipfestu
lögunarinnar. Allir eru þeir mjög vígalegir, svo að athygli hlýtur
að vekja hverjum er sér.
4
Atgeirar eru af þeim flokki vopna, sem kallast stangvopn.4 Þeir
voru almennt notaðir með öllum þjóðum Vestur-Evrópu á 14., 15. og
16. öld. Norðurlandamenn kölluðu atgeirinn hellebard, á þýzku er
orðið helmbarte eða jafnvel hellebarte, frönsku hallebarde, ensku
halbert, ítölsku allabarda, miðaldalatínu hellemparta, og fleiri myndir
og afbakanir eru til af þessu orði. Upprunalega er orðið þýzkt, sett
saman úr tveimur liðum, og er hinn fyrri helm, eiginlega skaft, sbr.
fornísl. hjálm, stýrisár (hjálmvölur, hjálmunvölur), en hinn síðari
bart, sem sést í forníslenzku í axarheitinu barða. Hellebard þýðir þá
í rauninni öxi með löngu skafti og hefði mátt heita á íslenzku hjálm-
barða eða hjálmunbarða. En þegar Islendingar kynntust þessum
vopnum, tóku þeir ekki upp hið alþjóðlega nafn, heldur gáfu því
nafnið atgeir, vafalaust af því að lögun þess kom allvel heim við
hugmyndir, sem þeir voru þá farnir að gera sér um fornaldarvopn,
sem svo átti að hafa verið kallað. Auðséð er af mörgu, að hugmyndir
Islendinga á síðari tímum um atgeira eiga rætur að rekja til helle-
barda. Réttmætt er, hvernig sem á er litið, að kalla hellebarda mið-
aldanna atgeira á íslenzku.
Atgeirinn er í raun réttri sambland af höggvopni og lagvopni, öxi
og spjóti. Eins og hvert annað vopn skapast hann við tiltekið stig
í hernaðartækni, og kunna vopnafræðingar frá því að greina. Ekki
eru þeir þó allir samsaga um það, hvort heldur hann eigi uppruna
sinn í Þýzkalandi eða Sviss, enda er varla svo ýkja mikið þar á mun-
um, bæði löndin hafa sjálfsagt átt sinn þátt í þróun vopnsins. Saga
atgeirsins er ekki ófróðleg, en þar sem höfundur þessarar greinar
er enginn sérfræðingur um hergögn síðmiðalda, hefur hann talið
rétt að þýða og endursegja kafla um atgeir úr þekktu vopnfræðilegu
riti. Nýlegar greinargerðir um þetta efni eru ekki tiltækar, og verð-
ur hér farið eftir gamalli bók, sem enn heldur gildi sínu, W. Boeheim,
4 Um þessi vopn má senn búast við grein í Kulturhistorisk leksikon for
nordisk middelalder XVII, en bindið er ókomið þegar þetta er ritað.