Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1971, Page 128

128
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
til þess að sundra brynjum meS. Þannig sjáum við atgeir í hendi
stríðsmanns frá tímum Jóhannesar konungs fyrsta (1350-1364) á
lágmynd í St. Leukirkjunni í París, og á honum er hamarsskalli and-
spænis axarblaðinu í stað króks eða brodds. En smám saman tók at-
geirinn breytingum, líklega vegna tilkomu eldvopna eða endurbóta
á þeim. Þróunin varð þá sú, að upprunalegur tilgangur atgeirsins
hvarf í skuggann og hann varð framar öllu lagvopn, en broddurinn
eða krókurinn varð eins og hver önnur tilbót, sem gagn gat verið að
á stundum.
Aldur atgeira er auðveldast að ákvarða eftir lögun axarblaðsins
og lagi og stefnu eggjarinnar. Það er hægt að setja upp langa röð
af atgeirum, sem sýna þróun vopnsins greinilega allt fram á 17. öld.
Eins og þegar er sagt, er atgeirinn þýzkur að uppruna í frumgerð
sinni. 1 herjum 14. og 15. aldar var hann algengasta vopn óbreyttra
fótgönguliða. En eftir gagngerða breytingu á vopnabúnaði í lok 15.
aldar, þegar fótgönguliðarnir fengu í hendur hið langa lagspjót, voru
það einkum undirforingjar og hinar þrautreyndustu stríðskempur,
sem báru atgeira.
Atgeirar héldust í notkun alla 16. öld, en á 17. öld hurfu þeir með
öllu úr herjunum. Á 18. öld báru undirforingjar í fótgönguliðinu litla
atgeira, sem kallaðir voru undirforingjaskammsverð.
Á Frakklandi og Italíu voru notuð vopn með atgeirs nafni (halle-
barde, allabarda), sem að vísu voru stangvopn, en býsna ólík þýzku
atgeirunum og ættu eiginlega ekki að bera sameiginleg heiti með
þeim. En eftir löguninni er greint á milli þýzkra og ítalskra atgeira.
Rétt er frá því að greina, þótt það komi ekki við notkun atgeira í
hernaði, að þeir urðu víða vopn lífvarða þjóðhöfðingja. Þetta sjáum
við þegar í bók, sem út var gefin 1539. Og á seinni hluta 16. aldar
báru Svissararnir við frönsku hirðina atgeira.
Þegar stundir liðu fram og atgeirinn gegndi upprunalegu hern-
aðarlegu hlutverki sínu sífellt miður, voru þeir eigi að síður mjög
næmir fyrir stílbreytingum, og á renessanse- og barokktímanum tóku
þeir á sig allfáránlegar myndir og voru oft mikið skreyttir. Fleinn-
inn fram úr varð þá oft óhæfilega fyrirferðarmikill, en aðrir hlutar
atgeirsins minnkuðu að sama skapi. Sýna má með langri þróunarrgð,
hvernig atgeirinn verður á þennan hátt að hreinu skrautvopni.
Þó að ítalski atgeirinn væri mjög ólíkur þeim þýzka í laginu, eiga
þeir þó báðir rót sína að rekja til sömu frumgerðarinnar. En þeir
þróuðust hvor í sína áttina. ítalska atgeirinn sjáum við greinilega á
vængjaaltari Nicolo Semiticolo frá miðri 14. öld í Akademíinu í Fen-