Andvari - 01.03.1969, Blaðsíða 101

ANDVARI
ÍSLENZK ORÐABÓKARSTÖRF Á 19. ÖLD
99
hefur snemma tekið til við orðasöfnun. Að orðabók Björns Halldórssonar hafi
orðið honum tilefni til þessa verks er í sjálfu sér líklegt, og má auk þess styðja
þeim rökum að líkur eru til að elzta safn hans sé varðveitt í Lbs. 220, 8vo. Þetta
handrit er allstórt orðasafn, og er greinilega hugsað sem viðbót við orðabók
Björns Halldórssonar, oft til hennar vitnað og aukið nýjum merkingum við ýmis
orð sem þar eru tilfærð o. s. frv. í handritinu er höfundar hvergi getið, en Hall-
grímur Scheving hefur greinilega átt það, því að hann hefur víða skrifað í það
viðbætur og leiðréttingar. Hinsvegar er það ekki skrifað með hans hendi, en ber
ljóslega með sér að það er hreinskrift. Af tilvitnunum í bækur má ráða að hand-
ritinu sé lokið skömmu eftir 1830. 011 aðferðin við orðasöfnunina og framsetning
skýringa er svo nauðalík hinu meira safni Hallgríms Schevings, sem brátt verður
að vikið, að telja má nær því öldungis víst að handritið sé hreinskrift á elzta
safni Schevings. Þetta safn hefur aldrei verið notað í neinum prentuðum orða-
bókum, en þeir sem hlustað hafa á útvarpsþætti orðabókarmanna um íslenzkt
mál hafa ekki komizt hjá því að heyra oft í það vitnað. Lbs. 220, 8vo er fyrir
margra hluta sakir merkilegt safn, en ekki sízt vegna þess að þar er fjöldi orða
úr mæltu máli, og um mörg orðin er þess getið úr hverjum landshluta þau séu
ættuð. Þó að slíkt þekkist í eldri orðasöfnum allt frá dögurn Áma Magnússonar,
þá er hér gerð miklu víðtækari tilraun til að ákvarða heimkynni margra stað-
bundinna orða en áður tíðkaðist. Auk þess er margt orða tekið úr prentuðum
bókum frá lokum 18. aldar og fyrstu áratugum hinnar 19. — Á það mætti e. t. v.
gizka að Rask hefði reynt að fá orðasafnið hjá Scheving, eins og Sveinbjörn
Egilsson lagði til, og að Lbs. 220, 8vo væri árangur af slíkum tilmælum. Víst er
a. m. k. að frá því handriti hefur verið gengið rétt um sama leyti og Rask dó
(1832), og mætti lát Rasks hafa stuðlað að því að Scheving varpaði frá sér frek-
ari hugmyndum um að koma safninu á framfæri.
Sé það rétt sem hér hefur verið haldið fram að Lbs. 220, 8vo sé verk Hall-
gríms Schevings, er Ijóst að honum hefur ekki þótt þetta safn nógu stórt, því að
hann hélt ótrauður áfram að safna. Árið 1838 skrifar Sveinbjörn Egilsson Jóni
Sigurðssyni m. a. á þessa leið: „Úti er um það núna, að Bókmenntafélagið geti
tekið orðabók Schevings, hann fæst ekki til að redigera hana, heldur vill alltaf
vera að safna, hvað eð ogso er mikið gott, en langtum skemmtilegra og fyrir-
hafnarminna. Það er heldur engum unnt að redigera hana, so honum líki, enn
þótt hann ekki vilji gera það sjálfur. So eg býst ekki við öðru en hún hírist hjá
honum, þar til hann fellur frá, hvörja ráðstöfun sem hann so gerir fyrir henni.“'
Svo fór að Sveinbjörn varð sannspár. Hallgrímur Scheving gerði aldrei neina
4) Lbs. 595, 4to; sjá Landsbókasafn íslands. Árbók 1967, 104 (Rvík 1968), þar sem meira
úr bréfinu er prentað.