Andvari - 01.03.1969, Blaðsíða 166

164
ARNÓR SIGURJÓNSSON
ANDVARI
sem mál sýslu sinnar, en ekki liagsmunamál sýslumanns, og frá þeirra sjónar-
miði var það ódrengskapur að fylgja hans sjónarmiði og málstað, og eftir því
sjónarmiði verður að dæma þá, líka vegna þess, að vægt sagt er þeirra sjónarmið
ekki vafasamara en pólitísk sjónarmið nútímans. Ég nefni þetta vegna þess, að
ýmsir dómar Þorsteins hafa einmitt orðið mér slík brýning, að ég hef talið mér
mér skylt að rita þessa grein.
Þrátt fyrir allt þetta, sem nú hefur verið sagt, þykir mér bókin eigi aðeins
skemmtilegur lestur, heldur einnig mikils verð vegna annarra kosta, sem að sumu
leyti eru frábærir. Þar nefni ég það fyrst, að hún er rituð af náttúrlegu fjöri og
heldur lesandanum alltaf vakandi. Frásögnin er víðast hvar mjög hispurslaus, og
það eru dómar höfundarins líka flestir, eins þeir, sem rangir eru. Hann hefur
gert sér það ljóst, að flestir íslenzkir lesendur meta meira vafningslausar fullyrð-
ingar rangar en vandvirknislega rökstuddar ályktanir réttar, og hann hagar sér
oft samkvæmt því. Með því hrífur hann þá, jafnvel lesendur eins og mig, sem
viðurkenni ekki þetta sjónarmið, en þoli höfundinum það, þegar ég trúi því, að
hann vilji segja satt. Ég hef jafnvel sums staðar gaman af baráttu höfundarins
við að láta einfaldleika fullyrðinganna og sannleikann í frásögn og dómum mæt-
ast, jafnvel þó að þeirri baráttu ljúki með augljósum ósigri sannleikans, eins og
vissulega kemur fyrir. Einstöku sinnum bregður líka fyrir skemmtilegri gætni
innan um fullyrðingarnar, t. d. þar sem höfundur segir um Sílalækjarættina (á
bls. 389) með öðru góðu: „Hjá þessu fólki er---------kannske sérvizka." Þar hefur
honum líklega fundizt gætnisorðið segja meira en fullyrðingin. Annars staðar
geta gætnisorð hans orðið að rangsleitnum og leiðinlegum Leitis-Gróustíl, t. d. í
lýsingu hans á Pétri á Gautlöndum.
Mest er þó um það vert, að höfundurinn velur sér merkileg efni til frásagnar
og segir frá þeim sem merkilegum efnum. Burðarás bókarinnar er ævisaga Bene-
dikts Sveinssonar sýslumanns og alþingismanns. Benedikt var þrátt fyrir allt mjög
merkilegur maður og einhver hinn sérkennilegasti, engum öðrum líkur nema helzt
Staðarhóls-Páli, sem mundi þó hafa verið hálfgerður dvergur við hlið Benedikts.
Ævisaga Benedikts er rakin af frábæru hispursleysi. Engin tilraun er gerð til þess
að sýna hann sem heilagan mann. Þess vegna verður hann ljóslifandi, og það skilst,
að hann var mikilmenni þrátt fyrir þverbrestina. Ég sakna þess helzt, hversu lítið
lýsingarnar á honum bregða frá þeim hugmyndum, sem ég hafði áður gert mér
um hann, eftir lestri Alþingistíðinda og frásögnum Þingeyinga. Helzt finnst mér
höfundurinn gera hlut Benedikts sem mælskumanns og ræðumanns minni en rétt
er. Hann talar jafnvel um skræki í rödd hans, sem ég hef ekki fyrr heyrt nefnda.
I Alþingisrímunum segir: