Andvari - 01.01.1985, Page 37

ANDVARI
SIGURÐUR I’ÓRARINSSON
35
sagt að um það er Heklugosinu 1947/48 lauk hefði annar hver íslend-
ingur komið á staðinn.
Gos þetta kom á heppilegum tíma fyrir öskulagarannsóknir Sigurðar
Þórarinssonar, ef svo má segja. Honum hafði snemma orðið það Ijóst,
að gossaga og öskulög Heklu væru lykill að íslenzkri öskulagafræði.
Rannsóknir þeirra Hákonar Bjarnasonar fyrir stríð höfðu að mestu
beinzt að ljósu lögunum á Norður- og Austurlandi, og fyrstu öskulaga-
snið sín í nágrenni Heklu gróf Sigurður í Þjórsárdal 1939. Þá var lítið
vitað um hegðun Heklu, t. d. ekki, að efnasamsetning gosefna breytist
eftir því sem líður á gosið, og að mestur hluti öskunnar kemur upp á
tiltölulega mjög skömmum tíma. Þrátt fyrir tíðar vindáttarbreytingar á
landi hér er öskugeiri hinna ýmsu gosa þess vegna tiltölulega mjór og
með ákveðna stefnu eftir vindátt í upphafi goss. Ýmis af þessum
vandamálum urðu ljósari við úrvinnslu gagnanna frá 1939, en þá sat
Sigurður í Svíþjóð fjarri vettvangi. Með rannsóknunum í Þjórsárdal
1939 var þannig lagður grundvöllur að framhaldinu, og eftir heim-
komuna 1945 hófst hann þegar handa um frekari öskulagarannsóknir
kringum Heklu.
í inngangi að bókinni Heklueldar (1968) segir Sigurður:
Heklugosið 1947/48 var mjög lærdómsríkt. Þá gafst tækifæri til
þess að fylgjast með dæmigerðu Heklugosi frá upphafi til enda.
Rannsókn á því gosi leiddi m. a. í ljós, að efnasamsetning gosmal-
ar og hrauns var önnur í byrjun gossins en síðar. Hvorttveggja
var basískara eftir því sem á leið gosið. Og athugun á aldurs-
greindum öskugosum Heklu benti til þess að efnasamsetning gos-
malar í upphafí Heklugoss væri mjög háð lengd á undangengnu
goshléi.
Þegar ég birti, árið 1954, ritgerð um öskufallið á fyrsta degi síð-
asta Heklugoss, vantaði enn töluvert á að hægt væri að segja, úr
hvaða gosi væri hvert það öskulag úr Heklu, sem myndazt hefur
eftir landnám. Hins vegar var þá orðið ljóst, að með fyrsta
Heklugosinu eftir að sögur hófust byrjaði nýtt gostímabil Heklu,
hið fimmta í röðinni síðustu 7000 árin eða svo. Öll höfðu þessi
tímabil hafizt með stóru, súru sprengigosi.
Markmið áframhaldandi öskulagarannsókna á Heklusvæðinu
var margþætt. Frá jarðeldafræðilegu sjónarmiði var freistandi að
reyna, með sameinuðum sögulegum rannsóknum og öskulaga-
rannsóknum, að fínna og tímasetja öll þau öskulög, sem Hekla
hefur myndað eftir að síðasta gostímabil hennar hófst. Eí þetta