Andvari - 01.01.1985, Page 132

130
ÞORSTEINN GVLKASON
ANDVARI
um okkar fyrir undrum lit'a og lögunar, fegurðar í náttúrunni og þokka lif-
andi líkama. Eitt markmið skáldskapar og leiklistar er að leiða okkur fyrir
sjónir glaðværð og tign mannlífsins. I fæstum orðum virðast allar listir, en
ekki bara fræðimennska og vísindi þjóna sannleikanum hver á sína vísu.
Og hlýtur þá ekki tónlistin að gera það líka? Hljótum við ekki að segja að
hún birti okkur eða opinberi einhvern veruleika? Og með því að það er
ekki hinn venjulegi veruleiki, þá hlýtur það að vera einhver annar og æðri.
Hvaða aðra leið má greina til að skýra valdið sem tónlistin hefur yfir okkur?
Hvað er tónlist, án sannleikans, annað en apaspil, fullt af fímbulglamri og
merkir ekkert fremur en lífíð hjá Macbeth? En hér er einmitt vandinn:
tónlist merkir alls ekki neitt, og þar með verður hún ekki einu sinni talin
ósönn, hvað þá að hún beri sannleikanum vitni.
Ef við viljum halda okkur við það sem vissulega virðist vera satt — að tón-
list varði engan annan veruleika en sjálfa sig - þá sýnumst við hljóta að gera
allt aðra grein fyrir henni en þá sem við eigum kost á um aðrar listir og vís-
indi. Lítum nú sem snöggvast á annan möguleika. I öðrum af söngvum
Schuberts, Drykkjuvísum við kvæði Schillers, segir að guðirnir birtist aldrei
einn og einn heldur fari þeir margir saman. Bjóðum Bakkusi heim — hér er
aftur setzt að drykkju — og þá slæst Eros með í för, og á eftir þeim Appolló
sem sefar brjóstið og ljær sjóninni ljós - hér eru augun opnuð eins og hjá
Steingrími áðan. Eða minnumst kviðlings Lúters um vín og víf og söng;
dóp og sex og diskó, kvæði hann í dag. Hér er hjá Schiller og Lúter þriðja
höfuðskepnan komin til sögunnar: ást. Kannski ást geti varpað einhverju
ljósi á tónlist. Að minnsta kosti er hrifning, leiðsla, algleymi í ástum ekki
síður en í tónlist. En því miður dugar þetta skammt því að ástin snýst um
sannindi og ósannindi engu miður en fræðimennska. Ást getur reyndar
verið sönn eða ósönn í tvennum skilningi. Annars vegar er hin sanna ást
sem allt snýst um í ástarsögum og dægurlögum. Hins vegar viljum við líka
að ást sé sönn í þeim skilningi að við viljum elska aðra eins og þeir eru og
vera elskuð eins og við erum. Við viljum ekki aðeins elska undir fjögur
augu heldur undir íjögur opin augu: ekki vegna þess að ástardrykkur geri
okkur aðlaðandi og elskuverð, né heldur vegna þess að dómgreind okkar sé
slævð af víni eða eitri. Af þessum sökum virðist ástin, sönn og ósönn, engu
ljósi geta varpað á tónlist sem er hvorugt.
Margir trúa því að tónlist láti tilfínningar í ljósi; sennilega er engin lmgs-
un um tónlist útbreiddari en einmitt þessi. Þetta er sveimhyggjuhugmynd
frá 19du öld, og það er óneitanlega svolítið til í henni eins og gleggst má
ráða af sönglögum og söngleikjum. Þar getur söngurinn sjálfur og hljóð-
færaslátturinn þjónað efni orðanna sent sungin eru á þúsund og einn veg,
og einkum þá auðvitað tilfmningagildi þeirra: ótta og reiði, gleði og sorg.
Og þarf ekki söng til. í Dísarhöll kveikti hljóðfæraslátturinn einn saman
heitar og ljómandi tilfinningar í brjósti Einars Benediktssonar: kæti og þrá,