Andvari - 01.01.1985, Page 110

108
HÖSKULDUR ÞRÁINSSON
ANDVARI
4. Önghljóðun nefhljóða: Menn taka kannski síður eftir þessu en því
sem áður er talið. Hér er átt við það að nefhljóð, t. d. m, getur
stundum samlagast eftirfarandi önghljóði, t.d./eða v. Þá myndast
nefkveðið önghljóð í stað venjulegs nefhljóðs. Líka er til að nef-
mæli nefhljóðsins komi einungis fram á undanfarandi sérhljóði,
líkt og sumir þekkja e. t. v. úr frönsku, og þá kemur ekkert nef-
kveðið önghljóð fram. Dæmi: samferða —> [savfsrða] ([sáf— ])
5. Samlögun nefliljóða: hað er að vísu býsna almenn regla í íslensku og
fleiri málum að nefltljóð lagi sig að eftirfarandi samhljóði að því er
varðar myndunarstað. Við fáum t. d. ekki tannbergsmælta nef-
hljóðið n á undan varahljóðunum b og p í íslensku heldur aðeins
varamælta nefhljóðið m Á undan k ogg í ósamsettum orðuni kem-
ur líka jafnan sérstakt afbrigði nefhljóðs í íslensku. Hins vegar er
nokkuð mismunandi að hve miklu leyti samlögun af þessu tagi á
sér stað yfir orðaskil eða á orðhlutamótum í samsettum orðum.
Það er t. d. ekki algilt að menn lagi nefhljóð í enda orðs að sam-
hljóði í upphafi næsta orðs. Það getur þó gerst og það eru slíkir
hlutir sem hér eru til umræðu. Dæmi: ,_vrm gekk —» seng gekk [ssp
Það er vert að taka eftir því að hér voru engin atriði talin sem vitað er fyr-
ir fram að auðkenni fremur mál á einu landsvæði en öðru. Það er líka rétt
að benda á að þessi einkenni voru yfírleitt ekki könnuð á skipulegan hátt í
athugun Björns Guðfinnssonar. Menn sakna hins vegar kannski úr þessari
upptalningu nokkurra atriða sem oft er vitnað til þegar svonefnt „slapp-
mæli“ er til umræðu. Þar má nefna einhljóðun (stuttra) tvíhljóða eins og
þegar lcegð verður Ingð, haust verður hust, eða þá skipti á (löngu) u fyrir ö
eins og í hufuð fyrir höfuð. Ég mun víkja að dæmunt af þessu tagi á eftir, því
að við höfum kannað útbreiðslu þeirra og eðli þótt þau hafi ekki verið
flokkuð með óskýrmæli af því tagi sem ég var að enda við að lýsa.
Áður en við víkjum að nokkrum niðurstöðum úr könnun okkar
Kristjáns, er rétt að segja svolítið meira frá þeirri úrvinnslu sem þær byggj-
ast á. Að lokinni hinni hljóðfræðilegu eða málfræðilegu úrvinnslu eru
gögnin færð yfír á tölvu Reiknistofnunar Háskólans. Þau eru þá í talna-
formi sem er gert samkvæmt ákveðnum lykli sem við höfum búið okkur til.
Þær tölur geyma upplýsingar um kyn, aldur, uppruna, starf, skólagöngu o.
s. frv., en inn í þennan gagnabanka fara engin nöfn á þátttakendum. Mál-
legu upplýsingarnar eru líka í talnaformi svo að unnt sé að vinna með þær
í tölvunni og athuga tengsl þeirra við kyn, aldur, búsetu o. s. frv. Við skipt-
um þátttakendum í könnuninni niður í flmm aldurshópa. í yngsta flokkn-
um eru þeir sem eru 20 ára eða yngri en í þeim elsta fólk sem komið er yfír
sjötugt.