Andvari - 01.01.1985, Side 94

92
GILS GUÐMUNDSSON
ANDVARI
mesta athygli afar hörð gagnrýni Halldórs Laxness, sem fann flestum
bókunum og úgáfunni í heild margt til foráttu. Blandaðist þar inn í upp-
gjör við Jónas Jónsson af ástæðum, sem brátt verða raktar. En staðreynd er
það, að Bókaútgáfa Menningarsjóðs og Þjóðvinafélagsins varð með kostum
sínum og göllum áberandi þáttur íslensks menningarlífs og átti tvímæla-
laust þátt í því, að víða mynduðust og eíldust heimilisbókasöfn, þar sem lítil
eða nær engin voru fyrir.
VII
En Jónas Jónsson stóð í fleiri stórræðum en bókaútgáfu um þessar
mundir. Hann átti manna mestan þátt í því, að við afgreiðslu íjárlaga fyrir
árið 1940 var gerð sú breyting, að laun og styrkir, sem veittir höfðu verið
rithöfundum, skáldum og öðrum listamönnum, voru hreinsaðir jafnt af 18.
sem 15. grein fjárlaga, en ein heildarupphæð skyldi koma í þeirra stað. Var
Menntamálaráði jafnframt falið að úthluta því fé. Urðu urn þessa breyt-
ingu harðar deilur, bæði á Alþingi og í blöðunt. Einkum voru skiptar
skoðanir um það, hvort fella ætti listamenn niður af 18. grein. Blaðið Pjóð-
viljinn, sem barðist ákaft gegn breytingunni, kvað Jónas Jónsson vera hér á
ferðinni, hann réði öllu í Menntamálaráði og fengi með þessu „langþráða
aðstöðu til þess að beita kúgun gegn frjálslyndum skáldum og listamönn-
um.“
í desember 1939, meðan fjárlagafrumvarpið fyrir 1940 var enn lil með-
ferðar, rituðu fjórtán þjóðkunnir menntamenn Alþingi bréf, þar sem þeir
vöruðu sterklega við hinni fyrirhuguðu breytingu. Fyrstur ritaði undir bréf
þetta Sigurður Nordal. Bréfritarar telja mjög varbugavert að láta ábyrgð á
svo geysilega víðtækum umráðum og ntikilsverðri íhlutun um alla bók-
mennta- og listastarfsemi meðal þjóðarinnar, sem hér virðist vera stefnt að,
hvíla á herðum fámennrar nefndar, án tillits til þess, hvernig hún þá og þá
kann að skipast.
í bréfínu segir að lokum, að verði breyting gerð á því fyrirkomulagi, sem
verið hefur, sé mikilsvert „að þá verði betur, en ekki miður en áður séð fyr-
ir því, að sem flest sjónarmið konti til greina við úthlutun þess styrktarfjár,
að sem minnst gæti persónulegs geðþótta, en henni megi ráða sem allra
mest þekking, frjálslyndi og réttsýni."
Út af þessu bréfi spratt ritdeila milli Jónasar Jónssonar og Sigurðar
Nordals. í langri grein í fimm tölublöðum Tímans í janúar 1940, fjallar Jón-
as um þessi mál öll af sínum sjónarhóli. Veitist honum auðvelt að sýna fram
á ýmsa vankanta á úthlutun Alþingis á listamannafé, þar sem miður verð-
ugir hefðu hlotið náð, en sumir hinir verðugustu jafnvel gleymst með öllu.
Kvað hann sér þykja undarlegt, ef Sigurður Nordal hefði „ekki veitt því
eftirtekt, að mjög er misskipt skini og skúrum á 18. gr. Þar er Guðmundur
Kamban, en ekki Gunnar Gunnarsson. Þar er Jón Stefánsson rnálari, en
ekki Jóhannes Kjarval."