Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 135

ANDVARI
TÓNLIST, RÉTTLÆTl OC; SANNLEIKUR
133
verk réttlátra refsinga að segja sannleikann unt fólk ctg gera hann heyrin-
kunnan. Mikilvægi sannleiksgildis í refsirétti má ráða af því að þótt það sé
illt — og reyndar ranglátt - að einum sé refsað og öðrum ekki, kannski fyrir
miklu verri verk, þá er það þúsundfalt böl að manni sé refsað fyrir verk sem
hann er fyllilega saklaus af. Um þetta böl á enginn samanburður við: það
er illt í sjálfu sér, hvað sem öllu öðru líður. Það er skilmálalaust böl, vil ég
mega segja, vegna þess að það er skilmálalaust ranglæti. Og það er er skil-
málalaust ranglæti vegna þess að það er brot gegn sjálfum sannleikanum.
Feinberg segir í öðru samltengi sögu af tveimur bræðrunt. Pabbi þeirra
spyr þá spurningar, sá eldri svarar að bragði en sá yngri segir: „Ég vissi það
líka!“ Enda vissi hann það. Og segjum nú að hinn neiti þessu: „Þú vissir það
ekki,“ segir hann. Hér er brotið gegn sannleikanum, og ranglætið er svo
hálfu verra fyrir þá sök að sannleikurinn verður ekki leiddur í ljós.
Hugsunina um skilmálalaust ranglæti sem gengur gegn sannleikanum vil
ég svo hafa um allt ranglæti: til að mynda um misrétti kynjanna og kynþátt-
anna sem Feinberg fer með sem óskylt efni og segir að sé sui generis, það er
að segja ósambærilegt við allt annað. Þennan ágreining er óráðlegt að ræða
núna. En kannski ég fái að hafa það eftir Feinberg áður en ég hverf að öðru
að réttlætisfræði samtímans, svo mikil sem þau eru bæði að vöxturn og
skynsemi, snúast öll um skilorðsbundið réttlæd: þau varða skiptingu eða
dreifingu gæða. Margir merkishöfundar — Chaim Perehnan í Belgíu, Stan-
ley Benn og Richard Peters á Englandi og John Rawls í Bandaríkjunum —
ganga jafnvel að því vísu að það sé ekkert annað réttlæd til en liið skilorðs-
bundna réttlæti dreifingarinnar. Það hlýzt af sannmæliskenningunni um
réttlæti að við getum ekki höfðað til réttlæds í því skyni að varpa ljósi á tón-
list og vald hennar yfír okkur. Nú vendi ég mínu kvæði í kross.
III
I Lífi ogdauða víkur Sigurður Nordal sér að lesendum sínum á þessa leið:
Eg ætla að gera ráð fyrir, að þið einhvern tíma, þegar þið voruð börn, ástfangin á ykkar
yngri árum, í mikilli gleði eða mikilli sorg, við að hlusta á tónverk, lesa skáldskap eða
verða gagntekin af náttúrunni, hafið séð blikur af annars konar lífl, sem þið saknið
síðan.11
Hér er siðalögmálið í hrjósti manns ekki nefnt, og baráttugleðin fyrir sann-
leikanum og réttlætinu ekki heldur: hvorttveggja þykir mér þó eiga heima
nieðal þessara stórmerkja. En sumir munu frekar hnjóta um annað á þess-
um lista, og það er að mikil sorg skuli vera talin „blikur af annars konar lífi“
sem menn sakni síðan. En þetta eru mikil sannindi að ég hygg, jafnvel djúp
sannindi. Ég ætla þé) ekki að sinna þeim hér, hvað þá reyna að tiltaka rök