Andvari - 01.01.1998, Síða 79

andvari
BERGRISI Á BESSASTÖÐUM?
77
gefið í skyn að það sé ekki ýkja merk öld sem gerir ekki annað. En þá
gleymist söguskoðun Gríms Thomsens og áhersla hans á það að afburða-
menn verði ekki til nema umhverfið skapi þá. Grímur gerðist ungur fylgis-
maður Hegels, og í meistaraprófsritgerð hans Om Lord Byron má sjá þá
áherslu sem Grímur leggur á mótandi þátt umhverfisins í uppvexti snill-
ings. Þetta á einkum við um fyrsta hluta ritsins þar sem Grímur rekur
breska sögu og bókmenntasögu fram að tíma Byrons og sýnir fram á það,
m.a. með greiningu á fagurfræði og trúarbragðasögu, úr hvaða jarðvegi
Byron er sprottinn. í hegelskum anda lítur Grímur svo á að stórmenni eins
og Byron séu birtingarmyndir tíðarandans. Um samband einstaklinganna
og andans segir hann: „saa vise disse sig ogsaa gjennemtrængte af Ideen,
saaledes at deres hele Udvikling og Tilstand udtrykker dens Stadium [. . .]
Meest energiskt derimod yttrer den sig, som denne eller hiin Tids Aand, i
de verdenshistoriske Individer - som saadanne.“20 Líta má svo á að hetjur
Gríms séu fyrst og fremst birtingarmyndir þess anda sem í fornöldinni ríkti,
°g sem slíkar eru þær sönnun þess hve stórkostleg öldin var. Þess vegna er
ekki hægt að greina á milli aldarinnar og þeirra hetja sem hún fóstraði.
Þá er ekki heldur rétt, sem oft er haldið fram, að Grímur geri ekki annað
en að endurframleiða sögur fornaldarinnar. Sigurður Nordal segir t.d.:
»Hann unir sér við að færa fornar sögur í ljóð, stundum án þess að breyta
verulega eða bæta við, kveður jafnvel heilar rímur, samt með sínu lagi.“21
Þessi túlkun á kveðskap Gríms er í fullu samræmi við þá „ævisögu“ sem
var gerð að umtalsefni hér að framan. Grímur „unir sér“ við að færa fornar
sögur í ljóð, en að baki því dundi hans virðist ekki búa annað en aðdáun á
einstökum mönnum og sögum í fortíðinni, ekki erindi við samtímann,
nema ef vera skyldi þau skilaboð sem felast í því að snúa baki við samtíma
sínum. En myndin af Grími sem nátttrölli gefur ekki marga aðra möguleika
á túlkun þeirra kvæða hans sem fjalla um fornöldina.
Lað sem hér að framan er sagt er vitanlega fyrst og fremst (mót)lestur
minn á skrifum fræðimanna, en ekki nákvæm könnun á sambandi Gríms
Thomsens við miðaldabókmenntir. Með þessu vil ég meðal annars draga
fram hvernig ritun bókmenntasögu, hvort sem hún felst í yfirgripsmikilli
könnun heilla tímabila eða afmarkaðri ritgerð eins og þessari, er ekki að-
eins fólgin í lestri verkanna sjálfra heldur einnig þeim farangri sem fylgir
þeim í gegnum söguna. Eins og nýlega hefur verið bent á með Njáls sögu
sem dæmi verða bókmenntatextar ekki til í eitt skipti fyrir öll heldur eru
þeir sífellt skrifaðir upp á nýtt af nýjum og nýjum lesendum.22
En þar sem ég þykist nú hafa sýnt fram á að mynd Gríms í bókmennta-
sögunni sé nokkuð gölluð þegar lestur Sigurðar Nordals á margnefndum
vísuhelmingi er lagður henni til grundvallar, er þá nema sjálfsögð krafa að
eg reisi karlinum nýja mynd? Rökrétt spurning í framhaldi af því sem hér