Jörð - 17.06.1941, Blaðsíða 85

sögur okkar cru ritaðar á, líka í lýsingum þeirra alda, er þær
eiga að hafa gerzt. Sturlungaöldin yerður honum ekki stór
og fögur, af þvi að hann sjái hana í hillingum í fjarska, heldur
verður hiin honum mikil, af því að hann kemst svo i námunda
við hana, og sér i henni brotna alla geisla frá öldunum, sem þjóð-
in hefir áður lifað.
Bók Einars Ól. Sveinssonar er reist á nákvæmri skoðun, sem
er að miklu leyti sjálfs hans verk. Hún er að mestu leyti laus
við þær rómantísku hillingar, sem varpað hefir verið yfir þjóð-
veldisöldina af fyrirrennurunum. Þó er yfir bókinni einhver róm-
antísk glýja; ef til vill er það einhver snertur af þeirri riddara-
aldarrómantík, sem höfundurinn hefir orðið að tileinka sér, til
bess að geta skilið Laxdælu og Njálu. Hún minnir að þessu leyti
a erlend rit, sem sá er þetta ritar, hefir lesið um riddararóman-
tik þessara alda. Þó er þetta ef til vill mest aðall bókamannsins.
sem þekkir lífið meira af lestri og afspurn, að vísu margþættri
og vandlega skoðaðri, en þvi að hafa gengið sjálfur fram í hvers-
dagslegum bardögum þess. Líklega er það mest fyrir þessa sök,
sem bókin er ekki eins fersk og hressandi að lesa og ætla mætti
*>m bók, sem svo mjög er reist á athugunum höfundarins sjálfs.
Bæður þar nokkru hik og úrdráttur samvizkusams manns, sem
ekki vill segja meira en það, sem hann er viss um. Annars minn-
lr bókin fremur á margbrugðinn og haglegan vefnað en lifandi
vöxt með einum stofni.
En það er ekki aðeins að þessu leyti tvennu, s'em þegar er lýst,
sem bókin ber mei’ki bókmenntafræðingsins og bókamannsins. Allt
efnisvalið og efnismeðferðin er með þeim einkennum. Það, sem
frá er sagt, er fyrst og fremst sú menning og menningarbarátta,
ei' þróazt hefir og fram farið í hugarheimum: menning í skipu-
Etgsháttum, hugsun, siðum og listum, barátta lifsskoðana og siða-
■skoðana, harátta hugsunarháttar fornmenningarinnar og kirkjunn-
ar, fornmenningarinnar og riddaralífsmenningarinnar. Hlinsvegar
er hinu fjái'liagslega ástandi þjóðarinnar eigi eins mikill gaumur
gefinn, og hefði þó verið ástæða til að taka það til vandlegrar
rannsóknar, því að eigi hefir það verið athugað sem skyldi, en
bo ráðið mjög miklu um örlög og menningu aldarinnar. Menn hafa
E d. veitt litla eftirtekt jafn augljósu og áhrifamiklu atriði um
svip og menningu íslenzks þjóðlífs á þjóðveldisöldinni og því, að
Bngi fram eftir býr þjóðin i landi, sem veitir henni skilyrði til
vaxtar um mannfjölda og auðsæld. En er líður á þá öld, tekur fyr-
lr þetta, landið býður ekki fram lífsskilyrði fyrir fleira fólk, eins
°g kunnáttu manna er komið til að neyta lifsskilyrðanna. Hér
hió bjóðin hátt á þriðju öld, við miklu meiri friðsæld en líklega
ookkur* þjóð önnur á sama tíma, og var í stöðugum vexti að mann-
Jörð 227