Hugur - 01.01.2002, Page 27

Heimspeki margfalds persónuleika
Hugur
röklegum möguleikum sem eru hvorki staðreyndir né náttúruvísinda-
legir möguleikar. Það skiptir t.d. ekki máli fyrir spurninguna „Hver er
Dr. Jekyll?“ hvort það er í raun og veru til drykkur sem breytir honum í
Mr. Hyde. Sama gildir auðvitað um vísindaskáldskap eins og Star Trek.
Imyndunaraflið dregur hversdagslegan sjálfsskilning okkar í efa.
Talsvert hefur verið skrifað um margfalda persónuleika. Ian Hacking - í
bók sinni Rewriting the Soul - hefur sýnt fram á að hér sé um samfélags-
legt fyrirbæri að ræða, þ.e.a.s. Hacking færir rök að því að fyrirbærið
„klofinn persónuleiki“ hafi orðið til við ákveðnar samfélagslegar aðstæð-
ur og þegar búið hafi verið að finna þessu fyrirbæri nafn og greiningu
hafi tilfellum fjölgað til muna. Ertu eitthvað að velta fyrir þér slíkum
vandamálum?
Eg ljalla ekki bara um persónur í skáldsögum heldur líka um fólk sem
er talið falla undir sjúkdómsgreininguna margfaldur persónuleiki sem
var áður kölluð á ensku „multiple personality disorder“ og er nú kölluð
„dissociative identity disorder“. Eg er sammála Hacking um að ekki
megi líta á þessa og aðrar geðlæknisfræðilegar greiningar sem náttúru-
vísindaleg rök fyrir einni tiltekinni kenningu um mannshugann. Marg-
faldur persónuleiki er mjög umdeild greining, en setjum sem svo að sýnt
hafi verið fram á með óyggjandi hætti að hún sé góð og gild geðlæknis-
fræðileg greining. Þar með hefur ekkert verið sagt um það hvaða frum-
spekilega skilning beri að leggja í persónuleika eins og hugtakið er notað
í þessari greiningu.
Þess vegna styðst ég ekki við skrif um margfaldan persónuleika sem
náttúruvísindaleg rök fyrir heimspekilegri kenningu. Eg hef áhuga á
þeim sem túlkun manna á slíkum fyrirbærum; sérstaklega hef ég áhuga
á sjálfsskilningi fólks með margfaldan persónuleika. Þetta fólk skilur
sjálft sig oft með þeim hætti sem ég lýsti áðan með dæminu af Dr. Jekyll
og Mr. Hyde. Það gefur persónuleikunum nöfn, eins og „Brynhildur" og
„Guðrún“. Þegar manneskja upplifir sig sem Guðrúnu lítur hún á Bryn-
hildi sem annan sjálfstæðan einstakling og segir þess vegna „ég“ þegar
hún er að tala um Guðrúnu og „hún“ þegar hún er að tala um Brynhildi.
Þessi sjálfsskilningur vekur upp margar heimspekilegar spurningar.
Hvernig má gera grein fyrir honum þannig að hann sé samkvæmur sjálf-
um sér? Hvað felst í því að líta á sálarástand sem sitt eigið sálarástand?
I hverju felst eining sjálfsvitundarinnar og hvernig tengist hún sam-
bandi einstaklingsins við líkama sinn? Það eru slíkar heimspekispurn-
ingar sem ég hef áhuga á. Eg mun ekki halda því fram að svör mín við
þessum spurningum séu endilega góð greinargerð fyrir því hvað felst í
sjálfsskilningi fólks sem er greint með margfaldan persónuleika. En ég
25