Hugur - 01.01.2002, Page 86

Hugur
Atli Harðarson
þetta sé ein af mikilvægustu ráðgátum heimspekilegrar siðfræði en það
er vani að telja greiningu á hugtökum (eins og greiningu Aristótelesar á
dyggðunum í Siðfræði Níkomakkosar eða greiningu Rawls á hugtakinu
réttlæti) og margt fleira til heimspekilegrar siðfræði. Það er engin leið að
útiloka það fyrirfram að heimspekileg greining geti leitt í ljós að ein-
hverjar hugmyndir um gott líf séu mótsagnakenndar og þar með rangar
eða að einhver stefna sé sú eina sem samræmist mannréttindum og hún
sé þar með rétt. Þótt það sé ekki meginhlutverk heimspekinnar að veita
mönnum leiðsögn um lífið þá hafa heimspekingar samt stundum góðar
ástæður til að setja upp vegvísa og jafnvel að taka að sér hlutverk lög-
gjafa og dómara.
Ef Vilhjálmur meinar bara að það sé ekki meginhlutverk heimspek-
inga að boða lífsgildi og að í mörgum tilvikum séu aðrir (sálfræðingar,
skáld, fólk með lífsreynslu eða næmar tilfinningar) betur til þess fallnir
þá hef ég ekkert við skoðun hans að athuga. En ég er hræddur um að
hann meini eitthvað meira en bara þetta. Fullyrðingar hans byggjast á
greinarmun á leikreglum og lífsgildum sem ég held að geri of lítið úr
vægi heimspekilegra röksemda í umræðum um lífsgildi.
Á siðfræðikennsla í skólum að innihalda
einhvern siðferðilegan boðskap?
Það siðferði sem við lifum eftir og tekst vonandi að kenna næstu kynslóð
er tvíþætt. Annar þátturinn felur í sér hugmyndir um gott mannlíf,
hvernig fólk á að vera, eftir hverju ber að sækjast o. s. frv. Þótt víðtækt
samkomulag sé um aðalatriði eins og að menn eigi að vera tillitssamir
og heiðarlegir og leggja rækt við hæfileika sína fer því fjarri að allir séu
sammála um inntak hins góða lífs. Sumir álíta t.d. að helgihald og
guðsdýrkun séu forsendur fyrir farsælu mannlífi, aðrir að þetta séu leif-
ar af frumstæðum og úreltum hugsunarhætti. Sumir telja að börnum sé
hollast að vera alin upp við strangan aga, aðrir að rétt sé að gefa þeim
lausan tauminn. Þannig mætti lengi telja. Hinn þáttur siðferðisins er til
vegna þess að menn sem hafa ólíkt gildismat þurfa að hafa samkomulag
um siðareglur, einhvers konar griðasáttmála, til þess að geta lifað sam-
an í friði þrátt fyrir ágreining sinn.
Þessi greinarmunur sem ég geri á gildismati og reglum sem menn
koma sér saman um til að geta lifað í friði þrátt fyrir ólíkt gildismat er
líkur þeim greinarmun sem Vilhjálmur gerir á lífsgildum og leikreglum
(bls. 146 o. áf.). Sigríður virðist gera áþekkan greinarmun þar sem hún
segir: „Virðing fyrir persónunni er algildishæft siðalögmál, sem allir að
84
J