Hugur - 01.01.2002, Síða 88

Hugur
Atli Harðarson
manna. Þær voru samþykktar af mönnum sem bjuggu að sameiginleg-
um menningararfi, höfðu lesið sömu Biblíuna og sömu latínuskruddurn-
ar og áttu nógu margt sameiginlegt til að geta náð samkomulagi. Það er
engin ástæða til að ætla að allir menn séu fáanlegir til að fallast á þess-
ar sömu leikreglur. Til að menn nái samkomulagi um leikreglur þurfa
þeir að vera sammála um sum lífsgildi og þegar leikreglurnar eru orðn-
ar til geta þær stuðlað að enn víðtækara samkomulagi um gildismat. Op-
in, lýðræðisleg samfélög þar sem mannréttindi eru í heiðri höfð ýta und-
ir gildismat sem leggur áherslu á einstaklingseðli, frelsi og sjálfstæði. Ég
held að Hegel hafi fyrstur manna bent á hvernig þetta samspil leik-
reglna og lífsgilda gefur vestrænum ríkjum þann styrk sem þau hafa
(Réttarspekin §262).
Þegar ég segi að ekki séu ástæður til að ætla að allir menn fáist til að
samþykkja þær leikreglur sem eru undirstaða lýðræðislegra stjórnar-
hátta er ég ekki að útiloka að hægt sé að styðja þær gildum rökum, að-
eins að benda á að upphaflega byggðust rökin fyrir þeim á forsendum
sem menn hefðu ekki fallist á nema vegna þess að þeir höfðu svipað gild-
ismat. Rök sem knýja þorra manna til samþykkis eru enn ekki fullmót-
uð. Viskufuglinn flýgur á kvöldin eins og Hegel sagði í formála Réttar-
spekinnar.
Leikreglurnar sem Sigríður og Vilhjálmur ræða um byggja á tilteknum
lífsgildum og þær ýta líka undir visst gildismat. Raunar virðist mér að
þau geri sér þetta ljóst þó þau hiki við að draga af því rökréttar ályktan-
ir. Sigríður segir t.d.: „Siðfræðikennsla sem hefur siðferðilegt sjálfræði að
leiðarljósi hangir því ekki í lausu lofti, eins og lífsgildasinnar óttast,
heldur miðlar hún með óbeinum hætti hugsjónum lýðræðissamfélagsins
og réttarríkisins um réttlæti, samstöðu, frelsi og umburðarlyndi“ (bls.
86-7) og Vilhjálmur segir „leikreglur [standa] vörð um mikilvæg gildi og
lífsgildi eru oft sett fram í formi siðareglna“ (bls. 146).
Sigríður varar við því (bls. 80) að siðfræðikennsla snúist um að inn-
ræta nemendum lífsgildi og Vilhjálmur tekur í sama streng þar sem
hann segir um siðfræðikennslu á grunnskólastigi: „Það væri í samræmi
við frjálslyndisstefnuna að haga henni þannig að nemendur lærðu að
rökræða þær leikreglur sem þeir rækjust á í samskiptum sínum fremur
en að boða þeim tiltekin lífsgildi“ (bls. 151). Ég get tekið undir þetta með
þeim ef því er bætt við að siðfræðikennsla eigi ekki heldur að innræta
nemendum leikreglur enda sé ég ekki betur en lífsgildum hljóti alltaf að
vera laumað með ef mönnum eru innrættar siðferðilegar reglur.
Eins og ég gerði grein fyrir í fyrri hluta þessa erindis hljóta skólar að
innræta nemendum sínum siðferðilega kosti og vinna gegn andfélags-
legri og ósiðlegri hegðun og hugsunarhætti eins og einelti eða skemmd-
86