Hugur - 01.01.2002, Síða 98

Hugur
Jón Ólafsson
er spurt og svarið á að vera á þá leið að siðfræðin geri okkur í einhverj-
nm skilningi kleift að glíma við spurningar sem varða líf eða verðmæti
eða heill og hamingju nú eða þá leikreglurnar sem allir eigi að fara eft-
ir. En hversvegna að spyrja svona? Mér virðist sjálf spurningin leggja
þunga áherslu á hagnýtt gildi siðfræðinnar.
Mín skoðun er sú að hið gagnrýna gildi siðfræðinnar sé á endanum að-
alatriðið. Með gagnrýni á ég einfaldlega við gagnrýni í skilningi vís-
indanna, orðræðu sem getur ekki fellt sig við að sannfæring stangist á
við reynsluna. Erfiðustu spurningar siðfræðinnar nú á tímum varða ein-
mitt aðstæðurnar þegar verðmæti rekast á og gera þarf upp á milli
þeirra. Við slíkar kringumstæður verður ekki hjá því komist að glíma við
verðmætaspurningar. Og það merkir líka að spurningin um hver séu hin
sönnu verðmæti er áfram í miðju siðfræðinnar.
En hvernig er hægt að halda því fram að siðfræðingar eigi að spyrja
um hin sönnu verðmæti en aðhyllast jafnframt fjölhyggju af því tagi sem
einkennir nútíma frjálslyndi? Ég ímynda mér að svarið við þessu sé tví-
þætt. Annarsvegar hljóta siðfræðingar einfaldlega að fallast á það að nið-
urstöður þeirra eru eins og allar niðurstöður endurskoðanlegar. Þetta er
vegna þess að allt er í heiminum hverfult. I öðru lagi hlýtur allt val að
fela í sér áhættu. Engin rök eru nógu góð til að tryggja í eitt skipti fyrir
öll að rétt sé valið eða gildismat fullkomið eða endanlegt.
Mér virðist að siðfræði sem getur ekki tekið á hverfulleika og óvissu
heimsins og þó einkum mannlífsins sé lítils megnug. I heimi sem er
hverfull þarf siðfræðin að vera siðfræði hverfulleikans. Hún snýst ekki
um að innprenta gildi sem misst hafa líf og lit, halda í horfinn heim eða
staglast á gamalli visku sem kemur manni fyrir sjónir sem ullarbrók og
gúmmískór. Siðfræði þarf að geta hjálpað til við að gera upp á milli verð-
mæta, líkra og ólíkra og vera uppspretta öflugrar gagnrýni á verðmæti
og leikreglur. Hún þarf að geta leitt rökræðu hvort sem sú rökræða
skýrir forsendur gildismats okkar eða sýnir okkur hve skilningur okkar
er takmarkaður.
96